Петроградта Октябрь кораллы күтәрелеше

Петроградта Октябрь кораллы күтәрелеше — 1917 елның 24-26 октябрендә (6-8 ноябрь), Кызыл гвардия, Петроград гарнизоны солдатлары һәм Балтыйк флоты матрослары көче белән РСДРП(б) җитәкчелеге астында күтәрелеш. Күтәрелеш белән турыдан-туры җитәкчелек итүне Петроград Советының хәрби-революцион комитеты башкара. Күтәрелеш нәтиҗәсендә вакытлыча хөкүмәт туктатыла һәм советлар хакимияте билгеләнә. Октябрь кораллы күтәрелешсе 1917 елда Россиядә Октябрь революциясенең хәлиткеч вакыйгасы була.

Петроградта Октябрь кораллы күтәрелеше
Дәүләт	Россия империясе
Административ-территориаль берәмлек	Санкт-Петербург
Урын	Санкт-Петербург
Башлану вакыты	24 октябрь 1917
Тәмамла(н)у вакыты	26 октябрь (8 ноябрь) 1917

Тарихы

Күтәрелеш вакытында ВРК бинасы резиденция

18 октябрьдә гарнизон киңәшмәсе уза, анда полк вәкилләре, әгәр дә чыгыш Петроград Советы исеменнән узса, хөкүмәткә каршы кораллы чыгыш ясауны яклап чыгыш ясаячакларын белдерәләр.

21 октябрьдә полклар вәкилләренең киңәшмәсе кабул ителгән резолюциядә Петроград советын бердәнбер хакимият дип таный. Бу көннән бирле ВРК хөкүмәт тарафыннан билгеләнгән хәрби частьләрдә комиссарларны алмаштыра башлый. 22 октябрьгә каршы төндә ВРК вәкилләре хәрби округ командующие Полковниковка округ штабына үз комиссарларын билгеләү турында рәсми рәвештә белдерә, Тик Полковник алар белән хезмәттәшлек итүдән баш тарта. 23 октябрьдә, комиссарларны алыштыру ахырына якынлашканда, ВРК комиссарларга хәрби хакимият боерыкларына вето салу хокукы биргән боерык чыгара. Шул ук көнне кич белән ВРК ягына Петропавловск крепосте гарнизоны да күчә, аның янәшәсендәге Кронверк арсеналын контрольдә тота. Кызыл гвардия отрядларын коралландыру өчен корал бирү башлана.

22-23 октябрьдә көн һәм төн буе Керенский төп киңәшчеләре белән барлыкка килгән хәл турында сөйләште. Премьер-министр Петроград хәрби округы штабы башлыгы генерал Я.Г. Багратуни Петросоветка каты ультиматум җибәрергә боера: яки ул кичекмәстән 22 октябрьдән үз гаризасыннан баш тарта, яки хәрби хакимиятләр законны һәм тәртипне торгызу өчен кирәкле теләсә нинди чараларны кабул итәчәк. Петроград хәрби округы штабына Хөкүмәт карарларын тормышка ашыру өчен барлык кирәкле чараларны күрергә боерылган. Генерал Багратуни Петроградтагы хәрби училищелар юнкерларына, аның янындагы прапорщиклар мәктәпләренә һәм башка өлешләргә Сарай мәйданына килергә боерык бирә.

24 октябрь (6 ноябрь) ВРК (хәрби-революцион комитет) һәм Вакытлы хөкүмәт көчләренең ачык кораллы көрәше башлана. Иртән юнкерлар большевистларның «Рабочий путь» («Правда» газетасы чыга) газетасын бастырган «Труд» типографиясен ябалар, газетаның тиражы басып алына, ишеккә сакчылар куела. Бу хакта мәгълүматны алгач, ВРК җитәкчеләре кыр комитетларына һәм хәрби частьләрдә комиссарларга «№ 1 күрсәтмә» дигән боерык төзеп тапшыралар.

Соңрак партиянең Үзәк комитеты утырышы була, анда большевиклар җитәкчелеге хөкүмәт белән сөйләшүләр алып бармый, ә ачыктан-ачык көрәш башлый, ләкин Советлар съезды ачылуны көтеп, саклану чаралары белән чикләнергә карар кыла.

24-25 октябрь төнендә күтәрелеш көчләре кискен һөҗүмгә күчә. Стратегик пунктларны һәм хөкүмәт учреждениеләрен планлы рәвештә басып алу башлана. Төннең 1 сәгать 25 минутта Кексгольм полкы солдатлары, Выборг районы Кызыл гвардиячеләре һәм Балтыйк диңгезчеләре отряды көче белән баш почтамт алына. Төнге 2дә 6 нчы запас сапер батальонының беренче ротасы Николаевка вокзалын ала. Шул ук вакытта Кызыл гвардия отряды, хөкүмәт биналарын электр белән тәэмин итүне өзеп, Үзәк электростанцияне дә алган. Иртәнге сәгать алтыда гвардия флот экипажы диңгезчеләре Дәүләт банкы бинасын алалар, иртәнге сәгать 7дә Кексгольм полкы солдатлары һәм Выборг ягының Кызыл гвардиячеләре көче белән аны саклаган Владимир хәрби училищесын җимергәннән соң үзәк телефон станциясе алына. Сәгать 8дә Мәскәү һәм Нарв районнары кызыл гвардиячеләре отрядлары хөкүмәт кулында калган Варшава вокзалы алына.

Көндез сәгать 2 тулып 35 минутта Петроград эшчеләр һәм солдат депутатлары советының ашыгыч утырышы ачыла. Утырышны ачып, Троцкий болай дип белдерде: «Хәрби-революцион комитет исеменнән Вакытлы хөкүмәт бүтән юк, дип игълан итәм!» Аннан соң вакыйгалар үсеше турында сөйли. Троцкийдан соң алкышлар астында Ленин пәйда була һәм «Иптәшләр! Кирәклеге турында гел большевиклар сөйләгән, эшче һәм крестьян революциясе, узды» дип белдерә. Сәгать 22 дә 40 минутта Смоленск шәһәрендә 2 нче Бөтенроссия Советлар съезды ачыла.

Петропавловск ныгытмасыннан сәгать 23 тирәсендә Кышкы сарайга, гәрчә аларның күбесе турыдан-туры бинага эләкмәсә дә, хәрби снарядлар белән ату башлана. Неваның каршы як ярыннан шрапнель снарядлары белән 30-35 ату була, шулай ук төп штаб аркасы астында атыла. 26 октябрьдә төннең беренче яртысында сарайга беренче отрядлар үтеп керә. Төн уртасында сарайның яртысы баш күтәрүчеләр кулында була. Юнкерлар каршы торудан туктый һәм төнге сәгать 2 дә 10 минутта Кышкы сарай алына.

26 октябрьдә күтәрелеш җиңүе нәтиҗәсендә Петроградтагы бөтен хакимият Петроград хәрби-революцион комитетына күчә. Эшче һәм солдат депутатлары Советларының II съездында хакимиятнең эшче, солдат һәм крестьян депутатлары советларына күчүе, ә 27 октябрьдә Россиянең яңа хөкүмәте — Ленин җитәкчелегендәге Халык комиссарлары советы формалаштыра, аның составына большевиклар гына кергән була. Әмма ул вакытка Совет хөкүмәте дәүләтнең бөтен территориясен контрольдә тотмаган һәм «контрреволюция» көчләренең каршылыгы дәвам иткән.

Чыганаклар

• Старцев В. И. Штурм Зимнего. Документальный очерк. Л.: Лениздат, 1987. С. 104-105
• Малянтович П. Н. В Зимнем дворце 25-го октября 1917 года. — Былое. 1918. № 12. С. 115—116. Цит. по Соболев Г. Л. Русская революция и «немецкое золото».
• Комментарии к. и. н. Г. М. Ивановой к книге Ж. Садуля Записки о большевистской революции. — М.: Книга, 1990. — С. 392. — ISBN 5-212-00283-4
• Глава 16. Эпилог // Рабинович А. Е. Большевики приходят к власти: Революция 1917 года в Петрограде: Пер. с англ./Общ. ред. и послесл. Г. З. Иоффе. — М.: Прогресс, 1989. — 416 с.
• Глава 3. // Ричард Пайпс. Русская революция. Книга 2. Большевики в борьбе за власть 1917—1918.
• Глава 10. «Вся власть Советам!» // Рабинович А. Е. Большевики приходят к власти: Революция 1917 года в Петрограде: Пер. с англ./Общ. ред. и послесл. Г. З. Иоффе. — М.: Прогресс, 1989. — 416 с.
• Глава 13. Волнения в гарнизоне и Военно-революционные комитет // Рабинович А. Е. Большевики приходят к власти: Революция 1917 года в Петрограде: Пер. с англ./Общ. ред. и послесл. Г. З. Иоффе. — М.: Прогресс, 1989. — 416 с
• Герои Октября. Биографии активных участников подготовки и проведения Октябрьского вооруженного восстания в Петрограде. — Л., 1967. — Т. 1—2.
• Ерыкалов Е. Ф. Октябрьское вооруженное күтәрелеш в Петрограде / Ин-т истории партии Ленингр. обкома КПСС — филиал Ин-та марксизма-ленинизма при ЦК КПСС. — Л.: Лениздат, 1966. — 487 с.
• Мельгунов С. П. Как большевики захватили власть // Мельгунов С. П. Как большевики захватили власть."Золотой немецкий ключ" к большевистской революции. — М.: Айрис-пресс, 2007. — 640 с. — ISBN 978-5-8112-2904-8.
• Октябрьское вооруженное күтәрелеш: Семнадцатый год в Петрограде. Кн. 2. — Л.: Наука, 1967. — 608 с.
• Пайпс Р. Русская революция. Книга 2. Большевики в борьбе за власть 1917—1918. — М.: Захаров, 2005. — 720 с. — ISBN 5-8159-0528-3.
• Пушкарёв С. Г. Ленин и Россия. Сборник статей. — 1-е. — Франкфурт-на-Майне: Посев, 1976.
• Рабинович А. Большевики приходят к власти: Революция 1917 года в Петрограде: Пер. с англ. / Общ. ред. и послесл. Г. З. Иоффе. — М.: Прогресс, 1989. — 416 с. — ISBN 5-01-002279-6.
• Старцев В. И. Штурм Зимнего: Документальный очерк. — Л., 1987. — 136 с.
• Френкин М. С. Захват власти большевиками в России и роль тыловых гарнизонов армии. Подготовка и проведение октябрьского мятежа. 1917 — 1918 гг. — 1-е. — Иерусалим: СТАВ, 1982. — 400 с.