Мүк җиләге
Мүк җиләге (лат. Oxycoccus) - арчанчалар семьялыгыннан мәңге яшел ярымкуаклар ыругы.
| Мүк җиләге | |
 | |
| Халыкара фәнни исем | Vaccinium subg. Oxycoccus A.Gray, 1848 |
|---|---|
| Таксономик ранг | асыру[d] |
| Югарырак таксон | Vaccinium[d] |
| Таксонның халык атамасы | Canneberge, Grande airelle rouge d’Amérique du Nord, Atoca, Cranberry һәм Klyukva |
| Базионим | Oxycoccus[d] |
| Җимеш төре | җиләк[d] |
| Нәрсәнең чыганагы | клюква[d] |
| Төс | кызыл |
 Мүк җиләге Викиҗыентыкта | |
Таралуы
үзгәртү4 төре билгеле. Төньяк ярымшарның салкын һәм уртача поясларында таралган. ТР территориясендә бер төр — гади мүк җиләге (O. palustris) бар. Кама алдында торфлы сазлыкларда очрый.Татарстан флорасы өчен сирәк төргә әйләнеп бара, ТРның Кызыл китабына кертелгән.
Ботаник тасвирлама
үзгәртүОчлы кырлы кызгылт сабаклы түшәлмә кечкенә ярымкуак, озынлыгы 1 м га кадәр җитә. Яфраклары чиратлашкан, өскеләре очлы, кыска сапта, итчел, өсте кара яшел, ялтырап тора, асты — балавыз куныклы зәңгәрсу-күксел төстә. Чәчәкләре вак, иенке чатыр чәчәк төркемендә. Җимеше — шарсыман яки озынча түгәрәк күп орлыклы ачы куе кызыл җиләк. Орлыклары вак, озынча йомыркасыман. Июньдә чәчәк ата. Җимешләре сентябрь–октябрьдә өлгерә. Орлыктан һәм вегетатив юл (тамырланган үрентеләрдән) белән үрчи. Уңайсыз һава шартларына бик чыдам, кышны җиңел кичерә.[1].
Куллану
үзгәртү
Җиләгендә шикәр, пектин һәм дуплау матдәләре, органик кислоталар һәм микроэлементлар бар. Составында бензой кислотасы булганлыктан, эшкәртелмичә дә озак саклана ала.
Гамәли медицинада җиләкләре хәл кертү һәм температура төшерү чарасы, витамин чыганагы буларак файдаланыла.
Халык медицинасында мүк җиләге морсы һәм сиробы авитаминоз һәм төрле ялкынсынулар вакытында, сусауны басу өчен, җиләге һәм согы азык сәнәгатендә киң кулланыла.
Кыргый җиләкләр арасыннан мүк җиләгендә биологик актив матдәләр аеруча күп. Ул чын табигый антибиотик. Моның өстенә ул башка антибиотикларның тәэсирен көчәйтә һәм хатын- кызларның җенес сферасындагы авыруларны, нефритны дәвалаганда ; ярдәм итә. Анда флавоноиддар, К, РР, В1 В2 витаминнары бик күп. Мүк җиләгендә бик күп төрле микроэлементлар: магний, калий, йод, көмеш, тимер, кальций, фосфор, марганец; дуплый торган матдәләр һәм пектинлы матдәләр бар. Бу җиләк яра төзәтү үзлегенә ия, ялкынсынуга каршы тору һәм организмны ныгыту сыйфатлары булуы белән дә билгеле. Ул холестерин күләмен һәм кан басымын киметә. Шуның өстенә кан тамырларында яссы төерләр (бляшка) ясалуга каршы тора.
Мүк җиләге баш авыртуын киметә һәм нерв системасын тынычландыра, кан тамырлары һәм капиллярлар стенкаларының эластиклыгын, сузылучанлыгын арттыра, шуңа күрә аны варикоз авыруы белән интеккән кешеләргә тәкъдим итәләр.
Мүк җиләге ашказаны асты бизенең секрециясен көчәйтә. Гастрит, колит, ашказаны асты бизе ялкынсынуы, цистит белән авырган кешеләргә : файдалы (аны ашарга ярты сәгать кала 100 мл эчәргә кирәк). Ашказаны җәрәхәте, авитаминоз, шеш авыруларына профилактик чара буларак : кулланыла. Уртлар ялкынсынуына, бөерләрдә таш утыруга (бу аның составында урсол кислотасы булу нәтиҗәсендә); пародонтоз һәм кариеска каршы тора: гормональ фонны һәм иммунитетны ныгыта, аппетитны ача, ашкайнату ситемасын тәртипкә китерә. Бу җиләкнең температураны төшерү сыйфаты барлыгы күпләргә бил геле. Тагын шунысы да игътибарга лаек: кеше авырган вакытта аның организмында сиздерми генә токсиннар җыела, ә мүк җиләге менә шул агуларны организмнан артык сыеклык белән чыгара. Болардан кала мүк җиләге безнең чәчләрне һәм тырнакларны ныгыта. Аның бактерияләргә , каршы тәэсире үлекле яралар һәм бетчәләрне мүк җиләгеннән ясалган компресслар һәм битлекләр белән дәвалаганда ачык күренә. Согыннан ясалган примочкалар тимрәүне (лишай) һәм тире ялкынсынуын (дерматит) дәвалаганда кулланыла.
Җиләк эш сәләтен күтәрергә ярдәм итә һәм баш миенең эшен активла- штыра. Мүк җиләге — шактый күп инфекцион авыруларның дошманы.
Аның составындагы танин кеше организмындагы күзәнәкләргә керүче күптөрле микробларга киртә булып тора. Болардан кала ул безне күпмедер дәрәҗәдә азык белән агуланудан саклый, чөнки эчәклектә булган эчәк таякчыларына һәм сальмонеллаларга үсәргә, үрчергә ирек бирми.
Мүк җиләгендәге С витамины, көчле антиоксидант буларак, сәламәтлеккә зыян китерүче ачык радикалларны җимерә. Шуңа күрә бу җиләк картаюны да акрынайта дип әйтергә була.
Кызганычка каршы, ашказаны һәм уникеилле эчәк җәрәхәтеннән инте гүчеләр, гастрит, бавыры авыру кешеләр мүк җиләге согын һәм морсын эчү ләззәтеннән мәхрүм. Аларга бу җиләкне кулланырга ярамый.
Мүк җиләге куллынылган халык дәвасы рецепты. Инфаркт булганда, 1 кг мүк җиләген һәм 200 г сарымсакны иттарткыч аша чыгарыгыз. 100 г бал өстәп болгатыгыз. Капкач белән капланган хәлдә 3 көн торсын. Әзер даруны көнгә 2 тапкыр 1 аш кашыгы күләмендә ашар алдыннан кабып куярга кирәк.