|
}}
'''Möxəmmətğarif ulı Ğabdulla Tuqay''' ([[1886]]-[[1913]]), Tatar xalıq şağire, [[Tatar ədəbiəte]] klassigı, ədəbi tənqitçe, publisist, yaŋa zaman Tatar ədəbiətenə həm ədəbi telenə nigez saluçı.
== Tärcemäi xäle ==
[[1886]]. yılnıŋ [[26. Əpril]]endə [[Qazan gubernası]]nıŋ [[Arça]] yağında, [[Quşlawıç]] awılında tua. [[1895]]-[[1907]]. yıllarda [[Aral, Qazqstan|Cayıq]] şəhərendəge ''Motıyğiə'' mədrəsəsendə uqıy, tipografiyədə, gəcit həm jurnal redaksiələrendə eşli. [[1905]]-[[1907]]. yılğı inqıylabi xərəkətlərdə qatnaşa.
== İcat ==
[[1907]]. yılnıŋ közennən [[Qazan]]da ''Yəşen'', ''Yalt-Yolt'' jurnalların çığaruda qatnaşa. Şağirneŋ böyek talant iəse həm kiŋ məğlümatlı şəxes buluı, [[Tatar xalqı]] tormışın böten tulılığında gəwdələnderü həm [[20. yöz]] başı Tatar poeziəsen moŋarçı kürelməgən tizlek həm sənğəti kamillek belən üsterep cibərü öçen zur mömkinleklər aça.
[[1886]]. yılnıŋ [[26. Əpril]]endə [[Qazan gubernası]]nıŋ [[Arça]] yağında, [[Quşlawıç]] awılında tua. [[1895]]-[[1907]]. yıllarda [[Aral, Qazqstan|Cayıq]] şəhərendəge ''Motıyğiyə'' mədrəsəsendə uqıy, tipografiyədə, gəcit həm jurnal redaksiələrendə eşli. [[1905]]-[[1907]]. yılğı inqıylabi xərəkətlərdə qatnaşa. [[1907]]. yılnıŋ közennən [[Qazan]]da ''Yəşen'', ''Yalt-Yolt'' jurnalların çığaruda qatnaşa. Şağirneŋ böyek talant iəse həm kiŋ məğlümatlı şəxes buluı, [[Tatar xalqı]] tormışın böten tulılığında gəwdələnderü həm [[20. yöz]] başı Tatar poeziəsen moŋarçı kürelməgən tizlek həm sənğəti kamillek belən üsterep cibərü öçen zur mömkinleklər aça. Realistik həm romantik ruxtağı poeziəsendə Tuqay şağirneŋ cəmğiəttəge rolen bik yuğarı bəyəli. (''İ, kələm!'', 1906; ''Möxərrirgə'', 1907); tuğan telgə, tuğan cirgə məxdiə uqıy (''Şürəle'', 1907; ''Par at'', 1907; ''Tuğan tel'', 1907, h.b.); xatın-qızlarnıŋ xoquqların yaqlap çığa (''Tatar qızlarına'', 1906; ''Xatınnar xörriyəte'', 1909); sosialsotsial həm milli izelüdən azat bulğan cəmğiyətcəmğiət turındağı fikerləren belderə (''XörriyətXörriət xaqında'', 1905, ''Kitmibez'', 1907). ''Sorıqortlarğa'' (1906), ''Peçən bazarı, yaxudyə Yaŋa Kisekbaş'' (1908), ''Mədrəsədən çıqqan şəkertlər ni dilər'' (1907) kebek satirik əsərlərendə həm publisistikasında samoderjaviene, feodal-patriarxal yəşəyeşne, cəmğiyəttəgecəmğiəttəge hərtörle iskelek qaldıqların, Qədimçelərne həm iske tip mədərəsələrne, əxlaqsızlıq küreneşləren tənqitli; ''Sayfiə'' (1911), ''Əxlaqsızlıq'' (1912) şiğerlərendə, "küz yəşe aralaş kölep", baylıq həm xəyerçelek arasındağı sotsial qarşılıqlarnı kürsətə. Tuqay Tatar realistik tənqitenə nigez saluçı da (''Tənqit kirəkle şəyder'', 1907). Krılov, Byron, Goethe, Heine, Schiller, Puşkin, Lermontov şiğerləren irekle tərcemə itə həm nəzıyrələr yaza. Tatar həm [[Törki telləre|Törki tel]]le xalıqlar ədəbiyətlərendə Awrupa tibındağı realizm həm romantizm ısulların üzləşterügə üzennən zur öleş kertə. Tuqay Tatar xalqınıŋ söyekle şağirenə əwerelə, tormışı həm icatı böten Tatar ədəbiəte üseşenə bügen də üzeneŋ şifalı yoğıntısın yasap tora. [[Rus tele]]ndə berençe kitabı [[1920]]. yılda basıla (Valentin Volnov tərceməsendə).
Tuqay Tatar realistik tənqitenə nigez saluçı da (''Tənqit kirəkle şəyder'', 1907). Krılov, Bayron, Goethe, Heine, Schiller, Puşkin, Lermontov şiğerləren irekle tərcemə itə həm nəzıyrələr yaza. Tatar həm [[Törki telləre|Törki tel]]le xalıqlar ədəbiyətlərendə Awrupa tibındağı realizm həm romantizm ısulların üzləşterügə üzennən zur öleş kertə. Tuqay Tatar xalqınıŋ söyekle şağirenə əwerelə, tormışı həm icatı böten Tatar ədəbiəte üseşenə bügen də üzeneŋ şifalı yoğıntısın yasap tora. [[Rus tele]]ndə berençe kitabı [[1920]]. yılda basıla (Valentin Volnov tərceməsendə).
== İstälek ==
[[1858]]. yılda [[Tatarstan Respublikasınıŋ Ğabdulla Tuqay isemendəge Dəwlət büləge]] buldırıldı. [[Arça Rayonı]]nıŋ [[Yaŋa Qırlay]] awılında [[Ğabdulla Tuqay muzey-kompleksı]], Arça Rayonınıŋ [[Quşlawıç]] awılında [[Tuqayıvlar muzey-yortı]], Qazanda [[Ğabdulla Tuqay ədəbi muzeyı]] eşli.
Ğabdulla Tuqay Yaŋa Tatar bistəse ziratında kümelə.
|
