Емельян Пугачёв: юрамалар арасында аерма

Урал һәм Идел буенда яшәгән хезмәт иясе халкы: [[руслар]], [[татарлар]], [[башкортлар]], [[марилар]], чуашлар, удмуртлар, төркем-төркем булып, Пугачев армиясенә агыла. Җаек елгасыннан алып Оренбург[[Ырынбур]] крепостена кадәр булган җирләрдә крестьяннар сугышы башлана. Баш күтәрүчеләр Оренбург һәм Җаек крепостьларын камап алалар. Урал заводларының крепостной эшчеләре дә фетнәчеләр ягына чыга. Алар Пугачев армиясен туплар һәм мылтыклар белән тәэмин итеп торалар.

Хәзерге Татарстан җирләрендә крестьяннар хәрәкәте 1773 елның октябрь — ноябрь айларында җәе¬лепҗәелеп китә. Казан — Арча тирәлә¬рендә [[Мәсәгут Гомәров]] җитәкчелегендәге зур бер отряд хәрәкәт итә. Бөгелмә төбәге тулысынча диярлек баш күтәрүчеләр кулында була. [[Минзәлә]] крепостен Каранай Муратов җитәкчелегендәге 10 мең кешелек фетнәчеләр отряды дүрт ай буена камалышта тота. Берничә тапкыр штурмлап та карыйлар, әмма ала алмыйлар. [[Зәй (шәһәр)|Зәй]] крепосте исә баш күтәрүчеләргә сугышсыз-нисез бирелергә мәҗбүр була.

Пугачев гаскәре 1774 елның 29 июнендә [[Әгерҗе]]гә килеп җитә. Крестьяннар сугышы моңарчы күрелмәгән көч белән дөрләп китә. Әгерҗе халкы Пугачевны «үзебезнең гадел патша Петр Федорович» дип хөрмәтләп каршы ала. Мәйданның бер ягына Пугачев армиясенә кушылырга килгән крестьяннар тезелеп баса, икенче ягына тиз генә дар агачы ясап куялар. Гади халыкның күрсәтүе белән кулга алынган комсыз байларны Пугачев астырып үтертә. Крестьяннар үзләренең изүчеләреннән шулай үч алганнар.

Әгерҗедән Пугачев армиясе Алабуга, Мамадыш, Арча аркылы Казанга юл тоткан. Крестьяннарга ул, Казанны алгач, Мәскәүгә ки¬тәбезкитәбез, тәхетне алып, бөтен Рос¬сиядәРусиядә гадел патшалык урнашты¬рырбызурнаштырырбыз, дип вәгъдәләр биргән. Болгар-татарларга үз диннәрен то-таргатотарга, милли гореф-гадәтләре бе¬ләнбелән яшәргә хокук вәгъдә иткән. «Алпавыт һәм башка изүчеләрне кырып бетерегез, үзегез теләгәнчә иректә яшәгез»,— дип чакырып.<ref>http://tatar.org.ru/kurs/5-6-tarih/cyr_112.php</ref>