İdegäy: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Яңа бит: «'''İdegäy''' - (1352-1419) - Altın Urda tömeñçe, Noğay Urda xäkim näsele nigez saluçı. ==Altın Urda zäğiflänüe== Aqsaq Timerneñ yawlap aluınnan, cimerüennän…» |
|||
Юл номеры - 11:
Timermälik xannıñ ulı Timerqotlıq belän bergä İdegäy, Kük Urda bige bularaq, 1391 yılğı suğışta [[Aqsaq Timer]] ğäskärenä yul kürsätüçe sıyfatında Däşti Qıpçaq dalalarına qayta. [[Qondırça yılğası suğışı (1391)|Qondırça]] yanındağı suğıştan soñ ul İdel buyında torıp qala. Tuqtamışnı töşerep, niçek tä xan itep Timerqotlıqnı utırtırğa digän telägen tormışqa aşırırğa omtıla.
Ämma Timerqotlıqnı Altın Urdanıñ xanı itep täxetkä mengerergä fäqät 1395 yılğı suğışta [[Tuqtamış xan]] ciñelgännän soñ ğına, äle anda da tora-bara ğına mömkin bula. Tuqtamış, tönyaqta ğäskär tuplap, şul uq yılnı Qırımğa yaw çaba: Altın Urda qatı suğışta ciñelgäç, könbatıştağı ulus ayırılıp çıqqan bula, Tuqtamış niçek tä şunı kire qaytarırğa tırışa. [[Qırım]] belän suğış öç yılğa suzıla. Baştaraq anıñ eşläre iple genä bara, läkin hiç uylamağanda Timerqotlıq höcüm itä dä anı tar-mar kiterä. Tuqtamış tağın qaçarğa mäcbür bula, tik inde bu yulı yıraqqaraq—Litvanıñ olı kenäze Witawtasqa (Vitovt) barıp sıyına. Timerqotlıq ciñelgän xannı birülären taläp itä. Witawtas anıñ taläben ütämäw genä tügel, Tuqtamış ğäskärenä üzeneken dä quşıp, Altın Urda östenä yabırıla. Anıñ säyäsäte bik añlaşıla: Tuqtamışnı yañadan täxetkä utırta alğan oçraqta Altın Urda Litva yoğıntısına elägergä tieş bula.
===Bursıqlı yılğası suğışı (1399)===
Doşmannar Dneprnıñ sulyaq tarmağı bulğan Bursıqlı (Vorskla) yılğası buyında oçraşalar (1399). Gärçä Witawtasnıñ ğäskäre işleräk bulsa da, ul ciñelä. Doşman aldında yuğalıp qalğan Timerqotlıqqa yärdämgä İdegäy kilep citä. Çığanaqlarda äytelgängä qarağanda, ul zamannarda İdegäy qulında 200 meñlek ğäskär bula. Şulay itep, Tuqtamış tarix mäydanınnan töşep qala; annan soñğı yazmışın inde beläbez.
Bursıqlı tiräsendäge suğışta İdegäy üzen iskitkeç däräcädä osta ğäskär başlığı itep tanıta, zur ciñügä ireşä häm yäş xannıñ ğömeren saqlap qala.
===Täxettän çittä idäräçe===
Şunnan soñ inde İdegäy Juçi ulusı belän täxettän çittä torıp qına idärä itä. Timerqotlıqnıñ 1398 yılnı birgän yarlığı da şunı raslıy: anda İdegäyneñ cämğiättä totqan urını xannıñ üzennän soñ ikençe ikänlege bik açıq kürenä. Täxettä xan bulıp Timerqotlıq (1397—1399), anıñ enekäşe Şadıbäk (1400—1408) häm ulı Pulad (Bulatsoltan, 1408—1411) utırğan çağında da xannar anıñ süzennän çıqmıylar.
| |||