Wikipedia

Меркурий (планета): юрамалар арасында аерма

Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
MastiBot (бәхәс | кертем)
3232 үзгәртергә
к r2.7.2) (робот үзгәртте: ru:Меркурий
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 18:
'''Меркурий''' — [[Кояш системасы]]нда [[Кояш]]ка иң якын урнашкан планета, Кояш тирәсендә 88 җирдәге тәүлек периодлы әйләнә. [[җирсыман планеталар|Эчке планеталар]] төркеменә керә. Кояш системасының иң кечкенә планета. Меркурийның [[күренүчән йолдыз зурлыгы]] −1,9 дан 5,5 гәчә үзгәрә, әмма Кояштан бик кечкенә почмакча ераклыкта (иң күбесе 28,3°) урнашу сәбәптән аны күрү ансат түгел. Югары киңлекләрдә караңгы төнге күктә Меркурийны күреп булмый, аны тик эңгер кыска вакытта күренергә мөмкин. Иң яхшы күренүчәнлек шартлары елына 6–7 тапкыр була (иң зур [[элонгация]] вакытында) иртәнге һәм кичке эңгер-меңгердә.
 
Матди хасиятләр буенча Меркурий Айга охшаш, аның өслеге бик кратерлы. Планетаның иярченнәриярченнәре юк, әмма бик сыегансирәк атмосфераһавалы атмосферасы бар. Планетаның чагыштырмача эре [[тимер]] төштөше бар, аның күләме планетаның бөтен күләменнән 70 % гыйбарәт. Планета өслегенең температурасы 9090нан нан 700 гәчә700гәчә К (−180 дән−180нән +430 гача °C) үзгәреп тора.
 
== Меркурий хәрәкәте ==
Меркурий Кояш тирәсендә бик сузылган эллиптик орбита буенча 57,91 млн. км (0,387 а.е.) уртача ераклыкта әйләнә. [[периүзәк һәм апоүзәк|Перигелийдә]] Меркурий Кояштан 45,9 млн. км (0,3 а.е.) ераклыкта була, [[периүзәк һәм апоүзәк|афелийдә]] — 69,7 млн. км (0,46 а.е.) ераклыкта була. Эклиптика өслегенә карата орбитаның авышлыгы 7° тәшкил итә. Орбита буенча хәрәкәтенең уртача тизлеге 48 км/с тәшкил итә.
 
Меркурийдәге [[йолдыз тәүлеге]] 58,65 җирдәге тәүлеккә тигез, ягъни 2/3 меркурийдәге елына тигез. Шуңа күрә бер меркурийдәге ел эчендә Меркурий үз күчәре тирәсендә бер ярым әйләнешкә әйләнә. Нәтиҗәсендә Меркурийда кояш тәүлеге ике меркурийдәге елына тигез яки өч меркурий йолдыз тәүлегенә тигез.
 
== Матди хасиятләр ==
Меркурий [[җир төркеме планеталары]]ннан иң кечкенәсе. Аның радиус 2439,7 ± 1,0 км тәшкил итә. Бу кыйммәтсан Юпитер иярчене Ганимедның һәм Сатурн иярчене Титанның радиусларыннан кимрәк. Шул ук вакытта Меркурийның массасы бу иярченнәрнең массаларыннан зуррак. Меркурийның тыгызлыгы шактый зур — 5,43 г/см³, Җирнең тыгызлыгыннан аз гына кимрәк. Җирнең зурлыгыны исәпкә алып, бу хәл Меркурийның эчендә металларныметалларның югарыкүп микъдарныбулуын күрсәтә. Меркурийдә тоткарсыз төшүе тизләнеше 3,70 м/с² тәшкил итә. Икенче галәми тизлек — 4,25 км/с.
 
Көндезге өслек уртача температурасы 623 К (349,9 °C) тәшкил итә, төнге — 103 К (−170,2 °C).
Юл номеры - 33:
=== Борынгы һәм урта гасырлар күзәтүләре ===
[[Файл:Shatir500.jpg|thumb|right|[[Ибне әш-Шәтир]] тәкъдим ителгән Меркурийның хәрәкәте моделе]]
Борынгы греклар [[Гесиод]] дәверендә бу планетаны {{lang-el|Στίλβων}} («Стилбон») һәм {{lang-el|Ἑρμάων}} («Германон») исемнәрисемнәре астында белделәрбелгәннәр. Соңрак греклар иртәнге күктә күренеп торган планетаны «Аполлон», ә кичке күктә — «Гермес» дип атадыларатаганнар. Б.ч.к. IV гасырда грекларгрек астрономлары ике исем астында бер күк җисеме булуыны аңладылараңлаганнар. Римлылар бу планетаны Меркурий дип аттылараттаганнар, чөнки ул күк йөзендә башка планеталардан тизрәк хәрәкәт итә. Аларның мифларында [[Меркурий (мифология)|Меркурий]] греклардагы [[Гермес]]ка тәңгәл киләкилгән.
 
== Атамалар ==
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Меркурий_(планета)