Harmonika: юрамалар арасында аерма

 

 

Christian Friederich Ludwig Buschman tarafınnan [[1821]]. yılda uylap tabıla. Harmonikanıñ berençe ürnäge – Könçığış tın organı. Tınlı organnar häm harmonika "telçekle" qorallarğa qağılalar. Berençe tapqır Könçığış tınlı organ [[Awrupa]]ğa [[Qıtay]]dan [[18. yöz]] urtalarında kilgän. Bu qoral 17 törle ülçämle bambuk köpşälärdän torğan. Här köpşä mönşteklärgä berketelgän baqır telçelklär urnaşılğan. Buschmannıñ ''aura'' digän 15-tişekle plastin küreneşle dönyada berençe harmonika kamertonğa bigräk oxşağan. [[1826]]. yılda Richter isemle [[Bohemia]]le 10-tişekle häm 20-telçekle harmonikanı eşläp çığarğan. Här tişektä sulış alu häm çığaru öçen ayırım telçek urnaşılğan. Bu küreneş standart bulıp taralğan. [[Almança]] bu qoral ''Mundharmonika'' atala başlağan. [[1857]]. yıldan harmonikalarnıñ iñ ere eşläp cığaruçı Matthias Hohner nizgelängän şirkäte saní. [[1862]]. yılda Hohner Amerikannarnı harmonika belän tanışqan. [[1879]]. yılda Hohner 700.000 qoral yılda çığara. [[20. yöz]] başlarında yılda 5 million harmonika çığa inde. Berençe Bötendönya Suğışı waqıtında Alman şirkätläre harmonikanı doşmannar arasında tarata betermi. Mäs'län, [[Fransía]] öçen "l'Epatant" häm "La Marseillaise" modelläre, Anglia öçen "King George" häm "Alliance Harp", Meksika öçen "El Centenario" h.b. Üz soldatlarğa "Kaiser Wilhelm" kebek harmonikalar da taratalar. Harmonikanıñ berençe audioyazmalar [[1920. yıllar]]da töşergän. Böyek Depressiä çorında bu qoral AQŞnıñ tönyaqtan başqa öleşlärenä säyäxät itkän. [[Chicago]] şähärendä Afroamerikannar mädäniätendä ul zur öleş alğan. Monda ul ''Mississippi saxophone'' bulıp yörgän. Bu xäldä harmonikada orkester akkompanimente belän başqarğannar. [[1950. yıllar]]da rock-n-roll harmonikalarğa yaña tormış birä. Xäzer bu qoral törle muzıkal yünäleşlärdä qullanıla.

 

Statistik mäğlümätlär buyınça Amerikada 40 million keşe häm Kanadada da 5 million keşe bu qoralda uyní. Harmonikanı törle stillärdä qullanıp bula: klassika, jazz, blues, rock yä xalıq köyläre (mäs'älän, ''country''). Törletellärdä harmonika başqaça dip atala: Almança ul ''Mundharmonika'', Fransuzça ''harmonica a bouche'', İtaliança ''armonica a bocca'', İspança ''armonica'', İnglizçä - ''harmonica, mouth organ, French harp, harp''.

 

 

Qoral nigeze ike plastin, plastinnärdä telçelklär urnaştıralar. Bu ike plastin korpusta urın ala, korpusnı ike qapqaç yaba. Här plastindä törle ülçämle tişeklär bar, alar östennän ber oçqa telçeklär berketelälär. Hawa ağımı, korpusqa yä korpustan yünältelgäç, telçeklär östennän yöri häm anlarnıñ vibrasía yasí. Läkin harmonika tawışları – telçeklär tawışları tügel. Telçek häm tişek qıríı arası bik az. Qaltırawçı telçek tişekkä kilgäç, tişektäge hawa ağımnı tuqtata. Tişektän kilgär, telçek hawağa qabat yul birä. Dimäk, harmonika tawışı – tuqtatılğan hawa ağımını çığarılğan tawış. Tawışnıñ yışlığı telçek qaltıru yışlığına bäyle bula. Harmonikada tawış köçäymi: rezonator yuq. Tawış korpus materialına bäyle, dilär, läkin ayırmasın täcribäle belgeçlär genä añlílar.

 

 

Diatonik harmonikalarda diatonik köyläneş genä bar. (mäs., C D E F h.b), şundí harmonika yarımtonnar birergä almí. Diapazonı 3 oktavağa qädär. 3 köylänü dä bar: yalğız, tremolo häm oktav. Här tişektä ike telçek, berençe sulış aluda, ikençe sulış çığuda eşli. Här telçek üz yuğarılıqqa salına.

 

5 5 5 5 5 5 5 6 4 (4) 5 (5) (5) (5) (5) (5) 5 5 5 5 (4) (4) 5 (4) 6

 

Bu harmonika töre yarımtonnar belän uynarğa mömkinlek birä. Şundí qoral "Hohner" tarafınna [[1920]]. yılda täqdim itelgän. İke töre dä bar: solo öçen häm akkompanement öçen.Berençedä yarımtonnar ''slider'' isemle maxsus töymä yärdämendä çığıp bulalar. Slider korpusnıñ yağında yurnaşqan, sliderne basqaç, yarımtonnar bulalar, başqa xäldä – diatonik tonnar çığarıla. Şundí harmonika diapazonı 2-4 oktava.

 

Akkompaniment öçen 48-akkordlı harmonika qullanıla. Bu "Hohner The 48 Chord" isemle model dönyada iñ zur harmonika bula. Anda 96 ike iñle tişek, 384 telçek. Ozınlığı – 58,4 ''cm''.

 

Harmonikanıñ modelläre häm markaları bik küp: Seydel, Hohner (dönyada iñ populär) (Almanía), Suzuki, Tombo, Yamaha (Yaponiä), Huang, Leo Shi, Suzuki, Hohner (Qıtay) wä Hering (Braziliä). İñ arzanı – 200 sum, iñ qíbatlı - 200$ (Filisko). Xäzerge kön harmonika modlı tormışnıñ atributlardan berse.

 

 

* [http://en.wikipedia.org/wiki/Harmonica#Some_famous_harmonicists Tulıraq isemlek öçen İngliz versiäne küregezçe]

[[ar:هارمونيكا]]

[[bar:Fotznhobe]]

[[be-x-old:Губны гармонік]]

[[bg:Устна хармоника]]