Вилһелм Радлов: юрамалар арасында аерма

|Үлем урыны = {{Үлем җире|ПиᴛырбурПетербург|ПиᴛырбурдаПетербургта}}

|Эшчәнлек төре = [[түркологиятюркология]], фольклорчылык, [[археология]]

| Альма-матер = [[Берлин үʜиʙиpcититеуниверситеты]]

|ДебүтДебют =

'''Ви́лһелм Фри́дрих Ра́длов''' ({{lang-de|Friedrich Wilhelm Radloff}}, {{lang-ru|Василий Васильевич Радлов}}) – [[төрки телләр]] белгече, этнограф, тәрҗемәче, [[Русия фәннәр академиясе|ПиᴛырбурПетербург Фәннәр академиясенең]] хакыйкый әгъзасы. Төрки телләр белгече буларак бөтен дөньяга мәгълүм, Русиядә чагыштырма-тарихи тел белеменә нигез салган галим.

Вилһелм Фридрих Радлов [[1837 ел]]ның [[5 гыйнвар]]ында [[Берлин]]да туа. [[Берлин үʜиʙиpcититеуниверситеты]]нда бик яхшы белем алып, ул бөтенләй ватаныннан китә, [[1858 ел]]да Пиᴛырбуркга[[Петербург]]кга күчеп килә. Яшь фәлсәфә дуктьıрындокторын Русиядә тел белеме, көнчыгышны өйрәнү кызыксындыра. [[1859 ел]]ның 11 маенда ул Русиягә тугрылыкка антлар эчә һәм ватандашлыкны кабул итә. Шул көннән Вилһелм Фридрих ''Василий Васильевич Радлов'' булып китә.

Радловка [[Барнавыл]]да укытучылык эшенә җибәрелә. Яшь белгеч кышын укыта, ә җәй айларында [[Алтай таулары|Алтай]] төбәге буйлап экспедицияләргә чыга: бай лингвистик материал җыя, төрки телнең җирле сөйләмен өйрәнә, археологик казу эшләре алып бара. «Образцы народной литературы түркскихтюркских племен» монографиясенең беренче өч томын яза. Шушы төпле, тирән нигезле хезмәт нәтиҗәсендә В.Радловның исеме фән дөньясында зур танылу ала.

Галим тормышының Казан чоры ([[1871]]-[[1884]]) педагогик һәм административ эшчәнлек белән бәйле. Казан чорын, беренче чиратта, Казан бүᴫᴦеынаокругына кергән [[татарлар|татар]], [[башкортлар|башкорт]], [[казахлар|кыргыз]] мәктәпләренең инспекторы вазифасында башкарылган хезмәтләр билгели. Ул [[татар мәктәпләре]]н ачуда, укыту эшләрен уңай хәл итүдә күп эшләр башкара. Радлов тырышлыгы белән Татар укытучылар мәктәпләре 1872 елда [[ƟфәУфа]]да, ә [[1876 ел]]да Казанда ачыла. В.Радлов инициативасы белән татар мәктәп-мәдрәсәләрендә рус сыйныфлары булдырыла, дөньяви фәннәр укытылган яңа татар мәктәпләре ачыла, татар хатын-кызлары өчен беренче мәктәп оештырыла.

В.Радлов [[Казан үнивирситите|Казан үʜиʙиpcититеуниверситеты]] каршында оештырылган [[Казан үʜиʙиpcититеуниверситеты каршындагы Археология, тарих һәм этнография җәмгыяте|Археология, тарих һәм этнография җәмгыяте]] эшендә актив катнашкан. Галим бу җәмгыятьнең күренекле вәкиле [[Шиһабетдин Мәрҗани]]нең «[[Мөстәфадел-әхбар фи әхвали Казан вә Болгар]]» хезмәтен [[татар теле]]ннән [[рус теле]]нә тәрҗемә иткән һәм бу тәрҗемәне [[1877]] елда Казанда уздырылган IV Бөтенрусия археологик корылтаенда укыган.

Шул рәвешле, В.Радлов эшчәнлегенең казан чоры киңкырлы булуы белән үзенчәлекле. [[1871]]-[[1884]] елларда Казанда яшәү дәверендә галим татар мәгарифе, милли телебезне үстерү өлкәсендә күп көч куйган, Казан түркологиктюркологик [[телбелем]] мәктәбе үсеше өчен үзеннән зур өлеш керткән.

[[1872 ел]]да Радлов “Образцы народной литературы түркскихтюркских племен” хезмәтенең 4нче томын, татар мәктәпләре өчен берничә дәреслек бастырып чыгара; 1882-1883 елларда ике чыгарышта (кисәктә) беренче мәртәбә төрки телләрнең “Vergleichende Grammatik der nordlichen Turksprachen. Phonetik” дигән чагыштырма фонетикасы басыла; [[1883 ел]]да “Aus Sibirien” хезмәте дөнья күрә, аны [[Көнбатыш Себер]] энциклопедиясе дип тә атыйлар.

==ПиᴛырбурПетербург чоры==

Радловның тормышы һәм эшчәнлегендәге Пиᴛырбур[[Петербург]] чоры ([[1884]]-[[1918]]) [[Азия]] халыкларының әдәбияты һәм тарихы буенча академик итеп сайланудан башлана. Бу чорда Радловның фәнни хезмәтләре тематик төрлелеге һәм уңышлылыгы, нәтиҗәлелеге белән аерылып тора. Моңа аның Алтай һәм Казандагы эшчәнлеге зур, мөһим тәэсир ясый.