Әбү Рәйхан әл-Бируни: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Tolimbayli (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Tolimbayli (бәхәс | кертем)
Юл номеры - 34:
[[File:AzerbazkanBiruni.JPG|thumb|250px|Әл-Бируниның "[[Иран]]ның дүрт юнәлеше һәм [[сәясәт|сәяси]] бүленешләре" әсәре]]
 
Бируни зур белемгә ия булган шәхес булып таныла. Ул [[математика]], [[астрономия]], [[Җәгъpафияҗәгъpафия]], [[геология]], минераллар гыйльме, [[тарих]] фәннәре буенча тирән эчтәлекле хезмәтләр иҗат итә. Аның «Һиндстан тарихы», «Үткән буыннарның һәйкәлләре», «Мәсгуд кануннары» исемле хезмәтләре күп телләрдә басылып чыккан.
 
=== Фәлсәфә ===
Бируни [[Аллаһ]]ны «әүвәл сәбәп» дип таный, ләкин [[табигать]], аныңча, мөстәкыйль күренеш, һәм табигатьтәге төрле үзгәрешләр Алланың кодрәтеннән тормый, алар табигатьнең үз, хосусый кануннарына буйсыналар.
 
Бируниның карашы буенча, материя кәнкритконкрет предметларда гәүдәләнә. Әйтик, дөнья (материя) 5 элементтан тора: бушлык, җил, ут, су һәм җир. Бу элементлар, Бируни фикеренчә, бер-берсенә күчештә яшиләр.
 
Бируниның [[Җир]] шарындагы эволүцион процесслар турындагы фикерләре, гомумән, гаҗәеп ачышлар булып саналырга тиеш. Беренчедән, Бируни үз заманындагы Җир шары «хәрәкәтсез бер нәрсә» дип саналган карашларны тәнкыйть итә, дөньяның кояшка бәйле (гелиоцентрик) рәвештә корылганлыгы турында фаразларын белдерә. Икенчедән, ул Җир шарындагы терек табигатьнең, шул исәптән кешенең килеп чыгуын, дини һәм идеалистик карашларны тәнкыйтьләп, чын материалистик нигездә, табигатьнең үз закончалыклары буенча, табигый сайланыш нәтиҗәсендә барлыкка килүе турында фаразлык итә.