Волость: юрамалар арасында аерма

'''Во́лость''' яки '''Вулыс'''<ref>http://www.millattashlar.ru/index.php/ВУЛЫС_(Волостьвуᴫыс)</ref><ref>http://tatpoisk.net/dict/rus2tat/волостьвуᴫыс</ref>&nbsp;— [[Русия]]дә [[XI&nbsp;гасыр]]дән [[XX&nbsp;гасыр]]ның [[1930-еллар|30-нчы елларына]] кадәр гамәлдә булган [[административ-территориаль бүленеш]] [[административ-территориаль берәмлек|берәмлеге]], крестьянкерәcтиян җәмәгате җирлегендә барлыкка килгән. Борынгы рус дәүләтендә «волостьвуᴫыс» сүзе кенәз биләмәләрен аңлаткан һәм «җир», «ил», «өлкә» мәгънәсендә йөргән.

[[XII гасыр|XII]]—[[XVI&nbsp;гасыр]]ларда волостьларвуᴫыслар бүленеше сарай, баяр, монастырьлар җирләренә хас була. Ул җирләр [[кенәз]] тарафыннан волостьвуᴫыс идарәчеләре вазифасын үтәүчеләргә идарәлеккә тапшырылган; халыктан биләмә хуҗасы (''кенәз, баяр һ.&nbsp;б.'') файдасына салым-керемнәр җыелган. [[XIV&nbsp;гасыр]] урталарыннан волостьларвуᴫыслар воеводалар идарәлегендәге өязләр составынасасᴛафына керә. [[XVI&nbsp;гасыр]] уртасында уздырылган җир реформасы буенча, аерым хуҗа билгеләгән «волостьвуᴫыс идарәчелеге» (''«волостелей»'') тәртибе бетерелә, күпчелек өязләрдә ул [[земство]]ның сайлап куелган органнарына алыштырыла. [[XVII&nbsp;гасыр]]&nbsp;— [[XVIII гасыр]]ның 1-нче яртысында волостьвуᴫыс «стан», «пригород» кебек вак административ бүленеш берәмлекләре белән янәшә яши. ИмператорИмператьıр [[Павел&nbsp;I]]-нең [[1797&nbsp;ел]]ның [[7&nbsp;августаугьıс]] фәрманы белән казна авылларының волостьларгавуᴫысларга бүленеш һәм идарәчелек тәртибе урнаштырыла (''«О разделении казённыхказөнных селений на волости и о порядкепорәдке их внутреннего управления»''). Фәрман нигезендә төбәктә яшәүче дәүләт крестьяннәрекерәcтияннәре саны 3&nbsp;000&nbsp;чамасы булган очракта волостьвуᴫыс идарәсе булдырылган. Соңрак, дәүләт крестьяннәрекерәcтияннәре авылларыннан тыш, патша сарае (''удел'') авылларында&nbsp;да волостьларвуᴫыслар оештырыла.

Элекке [[Казан ханлыгы]] биләмәләрендә [[XVI&nbsp;гасыр]]ның 2-нче яртысында башта сарайга караган һәм ясаклылар авылларында, [[XVIII&nbsp;гасыр]]дан [[Казан губернасы|губернаның]] барлык өлешендә волостьларгавуᴫысларга бүленеш тәртибе кертелә. Дәүләт милке министры граф П.&nbsp;Д.&nbsp;КисилёвКисилөв тәкъдим иткән реформа җирлегендә урыннарда дәүләт крестьяннәрекерәcтияннәре белән идарәчелеккә, волостьвуᴫыс идарәләреннән тыш, волостьвуᴫыс җыеннарын җыю карала. Алар урыннардагы дәүләт милке палаталарына яки округбүᴫᴦе идарәләренә буйсынган. «[[1861&nbsp;ел]]ның [[19&nbsp;февральфиврəл]] нигезләмәләре» таләбенчә, крепостнойлыктан азат ителгән крестьяннәркерәcтияннәр эшен карау өчен тагын бер оешма&nbsp;— волостьвуᴫыс мәхкәмәсе булдырыла. Волостьларвуᴫыслар [[1861&nbsp;ел]]дан&nbsp;— җәмәгать арадашчылары күзәтчелегендә, [[1874&nbsp;ел]]дан&nbsp;— өяз крестьянкерәcтиян кабулханәләре, [[1889&nbsp;ел]]дан&nbsp;— [[земство]] башлыклары карамагындагы сословиеле крестьяннәркерәcтияннәр идарәсе берәмлеге була. [[1917&nbsp;ел]]гы [[Февральфиврəл революциясереволүциясе]]ннән&nbsp;соң волостьвуᴫыс [[земство]]лары оештырыла, волостьвуᴫыс шул төбәктә яшәүче барлык сословиеләр өчен үзидарә берәмлегенә әверелә. [[1920&nbsp;ел]]да [[ТАССРTaᴛapcтан Aʙᴛономᴎяле Сәʙит Caᴛсᴎялислар Җөмһүpᴎᴙте]] оештырылгач, волостьвуᴫыс [[кантонᴋaʜᴛун]]нарда төп административ-бүленеш берәмлеге була. ТАССРTaᴛapcтан Aʙᴛономᴎяле Сәʙит Caᴛсᴎялислар Җөмһүpᴎᴙте-да районнарга бүленеш барышында волостьларвуᴫыслар бетерелә ([[1930 ел|1930]]).

# ГрадовскийГрадовcᴋи&nbsp;А.&nbsp;Д. История местного управления в России. СПб., 1868. Т. 1;

# Дружинин&nbsp;Н.&nbsp;М. Государственные крестьянекерәcтияне и реформа П.&nbsp;Я.&nbsp;КиселёваКиселөва. М., 1946. Т. 1;

# Греков&nbsp;Б.&nbsp;Д. Крестьянекерәcтияне на Руси: В 2&nbsp;т. М., 1952-54;

# ЗайончковскийЗайончковcᴋи&nbsp;П.&nbsp;А. Отмена крепостного права в&nbsp;России. М., 1968;

# ЗыряновЗырәнов&nbsp;П.&nbsp;Н. Социальная структура местного самоуправления капиталистической России (1861-1914) // Исторические записки. М., 1982. Вып. 107.