Кислоталар: юрамалар арасында аерма

[[Файл:Boric acid.jpg|300px|мини|уңда|Бор әчелегекислотасы]]

'''ӘчелекләрКислоталар''' яки ''әчелекләр''<ref>https://www.tatdic.ru/%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B4/%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9/%D3%99%D1%87%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BA</ref><ref>https://tatar-republic.ru/one_word.php?word=9629&tr=2</ref><ref>https://classes.ru/all-tatar/dictionary-tatar-russian-s-term-12908.htm</ref> - [[сутуарводород]] [[катион]]ын бирерлек химик кушылмалар (Брөнстед әчелекләреКислоталаре) яки [[электрон пар]]ны алырлык һәм [[ковалент бәйләнеш]]не төзерлек кушылмалар (Льюис әчелекләреКислоталаре).

[[Файл:Hydrochloric acid 01.jpg|300px|мини|уңда|Хлоркүкерт әчелегекислотасы эремәсендә индикатор кагазе буяна]]

Көндәлек тормышта һәм техникада әчелекләркислоталар дип гадәттә нәкъ Брөнстед әчелекләрекислоталары йөртәләр, алар су эремәләрендә H₃O⁺ [[гидроксоний]] ионнары артыгын булдыра. Әлеге ионнар булуы сәбәпле әчелекләркислоталар эремәләренең тәме әче була, индикаторларның төсләре үзгәрә һәм югары концентрациясендә әчелеккислота зыян китерә ала.

ӘчелекләрнеңКислоталарның сутуарводород хәрәкәтчән атомнары [[металл]] атомнарына алмаштырыла ала һәм [[тоз]]ларны булдыра, әлеге тозларда металл катионнары һәм [[әчелеккислота калдыгы]] бар.

== ӘчелекләрКислота төрләре==

Формаль үзлекләре буенча әчелекләркислоталар түбәндәгечә бүленә:

:* [[уттуаркислород]]сыз ([[Тоз әчелегекислотасы|HCl]], [[КүкертсутуарСероводород әчелегекислотасы|H₂S]], [[Синиль әчелеккислота|HCN]]);

:* уттуарлыкислородлы ([[Азот әчелегекислотасы|HNO₃]], [[Күкерт әчелегекислотасы|H₂SO₄]]).

* Сутуарводород әче атомнары саны буенча:

:* икенигезле ([[селен әчелегекислотасы|H₂SeO₄]]);

:* өчнигезле ([[ортофосфор әчелегекислотасы|H₃PO₄]], [[Бор әчелегекислотасы|H₃BO₃]]);

** Көчле - тулысынча диссоцияләнә диярлек, [[диссоциация константасы]] 1{{e|−3}} зуррак ([[Азот әчелегекислотасы|HNO₃]]);

** Зәгыйфь — [[диссоциация константасы]] 1{{e|−3}} ким ([[серкә әчелегекислотасы]] K_д= 1,7{{e|−5}}).

** Тотрыклы ([[Күкерт әчелегекислотасы|H₂SO₄]]);

** Тотрыксыз ([[күмер әчелегекислотасы|H₂CO₃]]).

** Органик булмаган ([[БромсутуарБромводород әчелегекислотасы|HBr]]);

** Органик ([[КырмыскаларКырмыска әчелегекислотасы|HCOOH]],[[Серкә әчелегекислотасы|CH₃COOH]]);

** Очучан (HNO₃,[[КүкертсутуарКүкертводород|H₂S]]);

** Очмаучы ([[Күкерт әчелегекислотасы|H₂SO₄]]) ;

** Эрүчән ([[Күкерт әчелегекислотасы|H₂SO₄]]);

** Эреми торган ([[Кремний әчелегекислотасы|H₂SiO₃]]);

** Металл белән ([[Марганец әчелегекислотасы|HMnO₄]], [[Метатитан әчелегекислотасы|H₂TiO₃]]);

** Металлсыз ([[Азот әчелегекислотасы|HNO₃]],

[[Синиль әчелегекислотасы|HCN]]).

* [[селтәселте]] белән тәэсир итешкәндә [[тоз]] һәм [[су]] хасил була: ''([[нейтральләштерү реакциясе]])'':

* Эреми торган [[химик нигезләр]] белән тәэсир итешкәндә [[тоз]] һәм [[су]] хасил була, эрүчән әчелеккислота өчен <ref name="acid+insoluble_base">Мануйлов А. В., Родионов В. И. — [http://www.hemi.nsu.ru/ucheb183.htm Кислоты. Классификация кислот. Химические свойства.] // Основы химии. Интернет-учебник.</ref>:

* Көчле әчелекләркислоталар зәгыйфь әчелекләрнекислоталарны тозлардан этеп чыгара:

* [[Металларның активлыгы электрохимик рәте]]ндә [[сутуарводород]]гака кадәр торган металлар сутуарныводородны әчелеккислота эремәсеннән этеп чыгара (азот әчелегекислотасы HNO₃ һәм куертылган күкерт әчелегеннәнкислотасыннән H₂SO₄ кала), хасил булган тоз эрүчән булган очракта:

* Органик әчелекләркислоталар өчен [[этерификация реакциясе]] бара : [[спиртлар]] белән тәэсир итешкәндә катлаулы [[эфир]]лар һәм су хасил була:

===ӘчелекләрнеКислоталарны чыгару ===

* металл булмаган кушылма белән сутуарводород тәэсир итешкәндә:

* Күкерт әчелегекислотасы белән каты тозлар тәэсир итешкәндә:

* Әчелеклекислотале оксидлар су белән тәэсир итешкәндә:

[[Төркем:ӘчелекләрКислоталар]]