Wikipedia

Казан: юрамалар арасында аерма

Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Ильвир (бәхәс | кертем)
5291 үзгәртергә
к Викиләштерү
Юл номеры - 1:
{{twinCYR|Qazan}}
{{ТП-Русия
| халәт = [[Шәһәр]]
| татар исеме = Казан
| сурәт = KAZ Collage 2015.png
| чын исем = {{lang-ru|Казань}}
| ил = Русия
| герб = Coat of Arms of Kazan (Tatarstan).svg
| байрак = Flag of Kazan.svg
| герб киңлеге = 70
| байрак киңлеге = 150
| lat_deg = 55
| lat_min = 47
| lat_sec = 27
| lon_deg = 49
| lon_min = 06 = 06
| lon_sec = 52
| CoordAddon = type:city(1120000)_region:RU
| CoordScale =
| ЯндексХарита = http://maps.yandex.ru/map.xml?mapID=1000&mapX=55.769959&mapY=49.146824&descx=55.769959&descy=49.146824&scale=6&slices=1&text=Казань
| ил харитасы зурлыгы =
| төбәк харитасы зурлыгы =
| район харитасы зурлыгы =
| төбәк төре = Республика
| төбәк = Татарстан
| төбәк җәдвәлдә =
| район төре = Шәһәр бүлгесе
| район = Казан
| район җәдвәлдә =
| җәмгыять төре =
| җәмгыять =
| җәмгыять таблицада =
| ил харитасы =
| төбәк харитасы =
| район харитасы =
| эчке бүленеш = [[Казан районнары|7 административ район]]
| башлык төре = Мэр
| башлык =
| нигезләү датасы = 1005
| беренче телгә алу = 1391
| элеккеге исемнәр =
| мәйдан = 614,16 <ref name="GKS">[http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst92/DBInet.cgi Дәүләт статистиканың федераль хезмәте]</ref>
| биеклек төре =
| ТП мәркәзе биеклеге = 60
| климат =
| рәсми тел = [[татарча]], [[русча]]
| халык саны = {{үсү}}1 145 435<ref name="GKS"/>
| исәп елы = 2011
| халык тыгызлыгы = 1865
| агломерация = 1 560 000
| милли состав = [[татарлар]], [[руслар]], [[чуашлар]] һ. &nbsp;б.
| дини состав = [[мөселман]]нар, [[христиан]]нар һ. &nbsp;б.
| этнохороним = казанлы́
| сәгать кушагы = MSK
| DST =
| телефон коды = 843
| почта индексы = 420xxx
| почта индекслары =
| автомобил коды = 16, 116
| Commons-та төркем =
| сайт = http://www.kzn.ru/tat/ http://www.kzn.ru/
| сайт теле = ru
| сайт теле 2 = tat
| add2n = Бүләкләр
| add2 = {{Ленин ордены|тип=шәһәр}}
}}
'''Казан''' ([[Заманәлиф|тат.лат.]] ''Qazan'', тат.гар. ''قزان''''',''' {{lang-ru|Казань}}) –&nbsp;— [[Татарстан|Татарстан Җөмһүриятенең]] башкаласы, [[Русия]]нең икътисади, мәдәни, сәяси үзәкләренең берсе. Иделнең сул ягында, аңа [[Казансу]] кушылу урынында урнашкан [[Казан елга порты|зур порт]].
 
Шәһәрнең теркәлгән «Русиянең өченче башкаласы» бренды бар, шулай ук ярымрәсми рәвештә ул «Русия федерализмы үзәге (башкаласы)» һәм «бөтендөнья татарларының башкаласы» дип атала. [[2005 ел]]да Казан шәһәре [[Казанның меңьеллыгы|1000-еллыгын]] бәйрәм итте, [[2013 ел]]да Казанда [[Җәйге Универсиада 2013|XXVII Җәйге Универсиада]] узды. [[2015 ел]]да &nbsp;— [[Су спорт төрләре буенча 16нчы ФИНА дөнья чемпионаты 2015|су спорт төрләре буенча Дөнья чемпионаты]] үткәрелде, ә [[2018 ел]]да шәһәр ([[Русия]]нең башка шәһәрләр белән) [[ФИФА]] [[Футбол буенча дөнья чемпионаты|Дөнья футбол чемпионаты]]н кабул итә.
 
== Физик-{{comment|җәгърафи|географик}} сыйфатлама ==
{{Портал|География}}
=== Урынлаштыру ===
[[Идел]]нең сул ягында, аңа [[Казансу]] кушылу төшендә урнашкан. Географик координатлар («ноленче» километр): {{coord|55|47.45|N|49|06.87|E|type:city}}. Тирәнлек: {{сан|29 |км}}, киңлек: {{сан|31 |км}}. Шәһәрнең [[сәгать поясы]] &nbsp;— [[UTC+4]], ләкин [[мәскәү вакыты]].
 
Шәһәр көнбатыш, үзәк һәм көньяк-көнбатыш өлешләрендә Идел елгасына чыга, яр буе сызыгы &nbsp;— {{сан|15 |километр}}. Казанның көнбатыш читендә Идел аша [[Займище күпере|күпер]] бар. Казансу елгасы төньяк-көнчыгыштан көнбатышка ага һәм шәһәрне ике тиң диярлек өлешкә бүлә. Казансу аша биш күпер вә дамба төзелгән, шулай ук елга астында [[Үзәк сызык (Казан метрополитены)|Казан метрополитенының Үзәк сызыгы]] бара.
 
Шәһәр өске йөзенең үзенчәлеге &nbsp;— тигезле-үрле. Шәһәрнең үзәгендә Болак арты, Кабан алды, Кабан арты түбәнле тигезлекләр, [[Арча кыры]] калкулы тигезлек, һәм аерым үрләр (Кирмән, һ.&nbsp;б.) бар. Көньякка һәм көньяк-көнчыгышка таба шәһәр территориясе күтәрелә бара, шуңа күрә түбәнле Таучык, Әзин, Нагорный, [[Дәрвишләр бистәсе|Дәрвишләр]] торак массивлары елга арты өлешеннән уртача 20-20—{{сан|40 метрга|метр}}га зуррак биеклекләрдә урнашалар. Елга арты өлешендә Җилантауны һәм шәһәр төньягындагы бистәләрнең үрләрне аерылып торалар.▼
 
▲Шәһәр өске йөзенең үзенчәлеге — тигезле-үрле. Шәһәрнең үзәгендә Болак арты, Кабан алды, Кабан арты түбәнле тигезлекләр, [[Арча кыры]] калкулы тигезлек, һәм аерым үрләр (Кирмән, һ.б.) бар. Көньякка һәм көньяк-көнчыгышка таба шәһәр территориясе күтәрелә бара, шуңа күрә түбәнле Таучык, Әзин, Нагорный, [[Дәрвишләр бистәсе|Дәрвишләр]] торак массивлары елга арты өлешеннән уртача 20-40 метрга зуррак биеклекләрдә урнашалар. Елга арты өлешендә Җилантауны һәм шәһәр төньягындагы бистәләрнең үрләрне аерылып торалар.
=== Климат ===
Шәһәрнең климаты -&nbsp;— уртача континенталь, суыклар һәм корылык еш очрашмыйлар. Казанга күбрәк көньяк һәм көнчыгыш җилләр өрә, җилсез һава уртача елда 13 тапкыр була. Кар капламы [[февраль]] һәм [[март]] айларында якынча {{сан|38 |см}}. Иң салкын ай&nbsp;— - [[гыйнвар]] (−11,6&nbsp;°C), иң эссе&nbsp;— - [[июль]] (19,7&nbsp;°C), уртача еллык явым-төшем күләме&nbsp;— – {{сан|550 |мм}}. Иң яңгырлы ай&nbsp;— – [[июнь]] ({{сан|70 |мм}}), ә иң аз санда явым-төшем мартта –[[март]]та&nbsp;— {{сан|25 |мм}}. [[2010 ел]]ның [[1 август]]ында Казанда температур максимум -&nbsp;— 39,0&nbsp;°C теркәлгән. Минимум&nbsp;— - [[1942 елныңел]]ның [[21 гыйнварендәгыйнвар]]ендә (−46,8&nbsp;°C) булган. Елда уртача җил көче {{сан|3,.6 |м}}/с була, ә һава дымлылыгы &nbsp;— {{сан|75 |%}}.
 
{{Шәһәр климаты
Строка 126 ⟶ 127 :
== Халык ==
=== Халык саны ===
Казан шәһәренең халык саны –&nbsp;— 1,143 млн кеше, шәһәр мәйданы –&nbsp;— 425,3 км².
 
=== Халыкның үсеш күрсәткече ===
Строка 132 ⟶ 133 :
{| class='standard' style='text-align: center;' width=100%
|- class='bright'
! [[1800 ел|1800]]!! [[1858 ел|1858]]!! [[1897 ел|1897]]!! [[1907 ел|1907]]!! [[1917 ел|1917]]!! [[1920 ел|1920]]!! [[1923 ел|1923]]!! [[1959 ел|1959]]!! [[1970 ел|1970]]!! [[1979 ел|1979]]!! [[1989 ел|1989]]!! [[2002 ел|2002]]!! [[2009 ел|2009]]
|- class='bright'
|{{сан|40000}}||{{сан|61000}}||{{сан|130000}}||{{сан|161000}}||{{сан|207000}}||{{сан|146000}}||{{сан|158000}}||{{сан|667000}}||{{сан|868000}}||{{сан|993000}}||{{сан|1094000}}||{{сан|1105000}}||{{сан|1131000}}
| 40 000|| 61 000|| 130 000|| 161 000|| 207 000||146 000|| 158 000||667 000||868 000||993 000|| 1 094 000|| 1 105 000|| 1 131 000
|}
 
=== Милли состав ===
Казан –&nbsp;— күпмилләтле шәһәр. Монда татарлар, руслар, чуашлар һ. &nbsp;б. милләтләр яши.
Башкалада [[татарлар]] һәм [[урыслар]]ның саны якынча берүк (татарлар {{сан|47,.6|%}}, урыслар {{сан|48,.6|% }}). Өченче урында Республикадагы кебек үк [[чуашлар]], 4-54—5 урыннарда [[украиннар]] һәм [[әзериләр]] тора.
{| class='standard' style='text-align: center;' width=100%
|- class='bright'
Строка 171 ⟶ 172 :
 
=== Дин ===
Казанда төрле [[дин]] вәкилләре яши. [[Ислам|Мөселманнар]] һәм православ христианнар күпчелекне тәшкил итә. Шулай ук [[Католик дине|католиклар]] (''кара'': [[Казан католик гыйбадәтханәсе]]), [[яһүд дине|яһүдиләр]] (''кара'': [[Казан синагогасы]]), [[протестантлык|лютераннар]] (''кара'': [[Казан кирхасы]]), [[православие|староверлар]] (''кара'': [[Казан Покрау чиркәве|Покрау чиркәве]]) һ. &nbsp;б. дин вәкилләре бар.
 
== Шәһәр исеме ==
[[Рәсем:Kazan Kremlin exterior view 08-2016 img3.jpg|left|thumb|200px|[[Казан Кремле]]]]
 
'''Казан исеме барлыкка килүе хакында бик күп версияләр һәм риваятьләр бар:'''
 
* "«Казан"» сүзеннән (котёл). Риваять буенча, хан үз хезмәтчесен су алырга җибәргән. Хезмәтче су алганда алтын казанны елгага төшергән. Шуннан соң елганы да, шәһәрне дә Казан дип йөртә башлаганнар.
* Кайсыбер кешеләр елга исеме "«каз"» сүзеннән чыккан диләр. Аларның фикеренчә, борынгы заманларда елга янында казлар яшәгәннәр. Шуннан елгага Казан суы исеме бирелгән, соңыннан шәһәргә дә исем күчкән.
* Башкорт филологы [[Җәлил Киекбаев|Җ. &nbsp;Киекбаев]] сүзләренчә, Казан исеме "«каен"» сүзеннән килә. Мәсәлән, [[Башкортстан]]да Казанлы исемле авыл бар. Киекбаев фикеренчә, бу исем элек Каенлы булган (авыл каеннар урманы эчендә тора).
* Хәсән хан исеменнән.
 
== Тарих ==
Рәсми версияюрама буенча, Казанга бер меңнән ел элек нигез салынган. Шундый датировкага сәбәпче булып Казан Кирмәнендә казу эшләре нәтиҗәсендә табылган җирле балчыктан ясалган чүлмәкләр ([[Болгар]] каласыннан һәм башка шәһәрләрдән шушы чүлмәкләр китерелә алмаганнар, чөнки андагы балчык туры килми) һәм чех кенәзе изге Вацлав дәверендәге  (фаразан 929—930 еллар) чех тәңкәләре булганнар.
 
Казан Идел Буе Болгарының төньягында чик буе кальгасе буларак нигезләнгән. Шәһәрнең үсешенә сәүдә юллары киселешендә уңайлы җәгърафик урнашуы булышлык иткән. XIII—XIV  гасырларда шәһәр үсеш кичерә һәм Алтын Урда составында мөһим сәүдә-сәяси үзәге булып җитә.
[[File:Lespinas Kazan 1767.jpg|thumb|280x280px|Казан күренеше, 1767 ел]]
 
1438 елда болгар кальгасен [[Олуг Мөхәммәт|Олугъ Мөхәммәт]] тарафыннан алына, шәһәр Казан ханлыгының башкаласы булып киткән. Ул вакытта шәһәрдә балчыктан ясалган әйберләр, күн әйберләре, корал җитештерү үсеш алган. Мәскәү кенәзлеге белән сугышлар нәтиҗәсендә башта Мәскәү Казанга ясак түләргә мәҗбүр була, әмма соңрак урыслар өстенлек алалар һәм сугышлар чиратлашуы 1552 елда, [[Qazannıñ yawlap alınuı|Казанның яулап алуы]] белән тәмам була. Шәһәр халкының күпчелеге кырып-бетереп үтерелә, ә исән калган татарларга урыслар шәһәрдә яшәргә түгел, хәтта шәһәр эченә керергә дә тыялар. Шәһәр ташландык хәлгә килгән һәм бушап калган. Аларны [[Болак]] аръягындагы [[Кораеш бистәсе]] янына куып чыгарылар. Күпләр яңа җирдә йорт сала алмаган, шәһәрдә калган иске йортларын дә сүтеп күчерә алмаганнар, шуңа исән калганнарның күбесе тәмам бөлгенлеккә төшеп авылларга тарлырга мәҗбүр булган. Ахыргы исәптә, 1557 елда Казанның 30-4030—40 мең кешесеннән бары тик 6 мең генә калган;<ref>[[Михаил Худяков]]. Казан ханлыгы тарихы буенча очерклар.</ref> 1556 елда төзелгән яңа ак ташлы кирмәненә 7 мең урысны күчеп утыртканнар.<ref>http://www.spsl.nsc.ru/history/descr/kazan2.htm</ref>
 
XVII гасырда шәһәр яңа икътсади үсеш кичерә, һөнәрче бистәләренә нигез салына, беренче мануфактуралар барлыкка киләләр. 1646 ел җанисәп китабы буенча, Казанда 5432 ир-ат һәм 1652 йорт булган. [[Бөек Петр]] вакытында, [[1708 ел]], Казан шәһәре [[Казан губернасы]] башкаласы буларак санала, һәм шушы дәрәҗәне 200 ел саклап килә. [[1718 ел]]да Казанда [[Адмираллык бистәсе|адмираллык]] нигезләнә. [[1722 ел]]да [[Бөек Петр]] Казанга үзе дә килгән һәм Казанда үз 50-еллыгын бәйрәм иткән.<ref>http://www.iske-kazan.ru/izvestnye-lyudi/225-petr-i-v-kazani</ref>
Юл номеры - 195:
1766 елда [[Екатерина II]] фәрманы буенча шәһәр белән ''шәһәр думасы ''җитәкчелек итә башлаган. 1768 елда {{коммент|мигъмар|архитектор}} [[Василий Кафтырев]] тарафыннан шәһәрнең беренче генераль планы төзелә. Шул ук вакытта Яңа Татар бистәсе барлыкка килгән. 1774 елның җәен, Емельян Пугачёв күтәрелеше вакытында Казан камалыш хәлендә калган. 20 мең санлы баш күтәрүчеләрнең гаскәре 11 июль көнне шәһрәгә якын килде һәм икенче көнне штурмны башлаган. Пугачёвчылар Кирмәннән башка бөтен шәһәрне басып алганнар, шәһәрдә янгын кабынып китте, Пугачёв гаскәрне шәһәрдә чыгарды һәм өч көннән соң [[Арча кыры]]нда җиңелгән булды.
 
XVIII гасыр азагында Казанда якынча 22 мең кеше, шәһәр яны бистәләре белән бу сан 40 меңгә кадәр җиткән, шулардан нибары якынча 10% өлеше &nbsp;— татарлар.<ref>http://www.kazan1000.ru/rus/history/ruskazan.htm</ref> Шәһәр Идел буеның мәгариф һәм мәдәният үзәгенә әверелде:  1758 елда Казанда Русиядә беренче провинциаль гимназия, 1771 &nbsp;— беренче мәдәрәсәләр, 1791 елда даими театр барлыкка килгәннәр. 1804 елда, Русиядә өченче булып, Казанда университет ачылган, ул Казанның эре фәнни үзәге статусын тагы да ныгытты.
* Соңгы 90 елда Казан шәһәре [[Татарстан]]ның башкаласы булып тора.
 
Юл номеры - 257:
 
=== Мэр ===
Шәһәрнең башлыгы –&nbsp;— мэр, ул шәһәр думасы депутлары тарафыннан үз әгъзалары саныннан сайланыла. [[2005 ел]]ның [[17 ноябрь|17 ноябреннән]] бу вазыйфаны [[Илсур Мәтшин]] башкара.
 
Үз сессияләрен шәһәр думасы шәһәр рәтүше бинасына үткәрә. Шәһәр думасы Казанның норма чыгару органы булып тора, сайлаулар 5 елга бер тапкыр уздырылалар.<ref>http://www.kzn.ru/upload/documents/1399.zip</ref> Шәһәр думасы рәисе &nbsp;— мэр, аннан башка Дума Президумына ике мэр урынбасары, яшь буенча иң олы депутат һәм җиде комиссияләрнең башлыклары керәләр.
 
== Икътисад ==
Казан &nbsp;— Русиянең иң зур сәнәгый, финанс, сәүдә һәм туристик үзәкләрненнән берсе. Тулаем шәһәр продукты күләме 2013 елда 486 млрд сумны, төяп җибәрелгән тауарлар күләме 254 миллиард сум, ваклап сату тауар әйләнеше 410 миллиард сум тәшкил иткән.<ref>http://rt.rbc.ru/tatarstan_topnews/24/02/2014/906795.shtml</ref>
 
Шәһәрнең сәнәгый нигезен машиналар төзү, химия вә нефтехимия, биңел вә азык-төлек сәнәгатьләре тәшкил итәләр. Казанның иң эре ширкәтләре &nbsp;— [[Казаноргсинтез|«Казаноргсинтез»]] химия комлексы (полиэтилен, полиэтилен торбалар, синтетик суыткыч матдәләр, фенол, ацетон, нефть чыгаруда һәм газ киптерүдә кулланыла торган химик реагентларны чыгара), Русиядә иң иске [[Казан дары заводы]] һәм Русиядә сирәк очрый торган өч авиацион сәнәгате ширкәтләренең кластеры — очкыларны җитештерә торган [[КАҖБ|С. П. Горбунов исемле КАҖБ]] ([[Ту-160]] исемле дөньяда иң зур, авыр һәм куәтле стратегик бомбга тотучының җитештерүчесе), [[боралак]]ларны җитештерә торган [[Казан боралак заводы]] һәм йөрткечләрне җитештерә торган[[Казан мотор төзүчеләр җитештерү берләшмәсе|КМҖБ]].
* Яңа медицина җиһазларын җитештерүне өйрәнү буенча алман партнерлары белән бергә медицина («КМИЗ») һәм оптика җиһазлары ("«[[КОМЗ]]"») предприятияләре, Италия җиһазларыннан файдаланып, синтетик югыч матдәләр чыгаруда "«Нәфис"» шактый уңышка иреште.
* Сәнәгать ширкәтләре тарафыннан [[2004 елдаел]]да 58,7 млрд. сумлык продукция җитештерелгән. Җитештерү күләме буенча "«Казаноргсинтез" », "«КВЗ" », "«КМПО"», "«Пивоваренное объединение "Красный„Красный восток"восток“-Солодовпиво" », "«Нәфис-косметикс"», ФГУП "«С.П.Горбунов исемендәге КАПО"», [[Казан ТЭЦ-3|ТЭЦ-3]] кебек оешмалар алдынгы урыннарда тора.
* Казанда чит ил инвестицияләре белән 100 дән артык предприятие, чит ил юридик зат филиаллары һәм 150 фирма вәкиллеге теркәлгән. Шәһәрнең төп чит ил инвесторлары булып [[Швейцария]], [[Кипр Республикасы]], [[Германия]], [[АКШ]], [[Словения]] илләре санала.
Сатудан килгән акча буенча Русиядә беренче 500ендә торган 6 ширкәтнең штаб фатиры Казанда урнашкан. Шәһәр эшкуарлык үзкләренең гомуми мәйданы 330 мең м²-ны тәшкил итә, шул исәптә 127 мең² м «A» һәм «B» сыйныфларга карый.<ref>http://www.arendator.ru/articles/1/art/21158/</ref> Үз банкларының берләштерелгән капиталы күләме буенча Казан, Мәскәү һәм Питырбурдан гына калышып, өченче урында тора.<ref>http://www.skyscrapercity.com/showpost.php?p=32583604&postcount=1</ref>
 
== Транспорт ==
=== Тимер-юлы вокзалы ===
Строка 276 ⟶ 277 :
Казан шәһәр яны электр поездларының соңгы пунктлары [[Яшел Үзән]], [[Канаш]], [[Сергач]], [[Нижгар]] (Мәскәү юнәлеше), [[Арча]], [[Нократ Аланы]], [[Ижау]] (Ижау юнәлеше), [[Буа]] булып торалар.
 
[[1974 ел]]да шәһәрнең төньягында [[Казан-2 (Восстание-Пассажирлы)|яңа вокзал]] төзелеше башланды, [[1976 ел]]да төзелгән диярлек карказа ташлаган иде һәм утыз артык ел эчендә бу "«озак төзү"» булып кала иде. [[2010 ел|2010]]—[[2011 ел]] еллардаларда иске бинасын җимереп бетерәләр һәм яңа вокзал бинасын төзәләр, ачылышы [[2012 ел]]ның [[5 август]]та үтте.
 
=== Автомобиль транспорты ===
Строка 373 ⟶ 374 :
{|class="graytable" style="text-align:center"
|+
| width="25%" |[[Файл:Kazan state university.jpg|center|230px]]
| width="25%" |[[Файл:5 building Kai.JPG|frameless|216x216px]][[Файл:5 building Kai|center|220px]]
| width="25%" |
| width="25%" |[[Файл:Казан милли тикшеренү технология университеты.jpg|center|210px]]
|-
|КФУ баш бинасы
Строка 425 ⟶ 426 :
* Фёдор Шаляпин исемендәге халыкара опера фестивале.
* Мөселман киносының «[[Алтын Мөнбәр]]» халыкара фестивале.
* Халыкара "«Дөнья яратылышы"» музыкаль фестивале.
 
=== Театрлар ===
Строка 463 ⟶ 464 :
* [[В. Качалов исемендәге Казан Зур драма театры|Качалов исемендәге театр]] музее
* [[Константин Васильев галереясе]]
[[1996 ел]]да шәһәр читендә -&nbsp;— Гвардия урамында ачылган була. [[2010 ел]]да [[музей]]га юкка чыгу куркынычы янагач, [[Татарстан]]ның иҗат берлекләре җитәкчеләре республика һәм шәһәр җитәкчелегенә үникәл күргәзмәне саклап калу үтенече белән мөрәҗәгать итәләр. [[2011 ел]]да Казан [[мэр]]ы [[Илсур Мәтшин]] патронажлыгында [[Бауман урамы]]нда бирелгән бинага реконструкция башлана<ref>[http://diletant.ru/blogs/6663/5743/ Дилетант]</ref>. [[2013 ел]]ның 26 июнендә Казанның үзәгендә музей-галереяның яңа бинасы ачыла.<ref>http://www.museum.ru/M2731</ref>
{|class="graytable" style="text-align:center"
|+
| width="33%" |[[Файл:Национальный музей Республики Татарстан.JPG|center|230px]]
| width="33%" |[[Файл:Гл здание ГМИИ РТ.JPG|center|210px]]
| width="33%" |[[Файл:Kazan-shamil-house.jpg|center|210px]]
|
|-
Строка 481 ⟶ 482 :
 
== Элемтә ==
Казандә "«Русия почтасы"» филиалы "«Татарстан почтасы"» федераль почта элемтәсе идарәсенә караган 84 почта элемтәсе бүлекчәсе эшли.<ref>http://www.tatpochta.ru/index.shtml?985</ref> Казан телефон челтәренең рәсми ачылышы 1888 елның 15 (27) ноябердә булган. Әлеге вакытта шәһәрдә дүрт чыбыклы телефон элемтәсе операторы эшли. Телефон челтәренең гомуми сыйдырышы 456 мең номернны тәшкил итә.<ref>http://www.mtalk.ru/ptopic3150.html</ref> Шәһәрдә 5 кесә элемтәсе операторы бар (Билайн, МегаФон, МТС, Ростелеком (НСС), Летай (элекке Смартс)). Интернетны кулланучылар саны 428 мең кешене тәшкил итә, бу Русиядә дүртенче күсәткеч.
 
== Спорт ==
[[Рәсем:Tsentralny Kazan.jpg|200px|thumb|right|[[Үзәк стадион (Казан)|Үзәк стадион]]]]Казан — спорт өлкәсендә иң үсеш алган шәһәрләрнең берсе. Шәһәр 2005 һәм 2011 елларда туплы хоккей буенча дөнья чемпионатларны, 2013 елда Җәйге Универсиаданы, 2014 елда [[Фехтование|кылычбазлык]] буенча дөнья чемпионатны кабул иткән. Шулай ук шәһәрдә 2015 елгы су спорт төркемле Дөнья чемпионаты, 2017 елгы Конфедерация кубогы һәм 2018 елгы футбол буенча дөнья чепмионаты уеннарны кабул итәчәк.
Строка 495 ⟶ 497 :
== Шәһәрдә туган шәхесләр ==
'''''Карагыз: [[:Төркем:Казанда туганнар]]'''''
* [[Нәфыйга Арапова]] (''[[1900 ел|1900]]-—[[1943 ел|1943]]''), татар театрына нигез салучыларның берсе, [[ТАССР атказанган артисты]] (''[[1939 ел|1939]]'').
* [[Галия Измайлова (халык комиссары)|Галия Измайлова]] ([[1909- ел|1909]]—[[1983 ел|1983]]) — Татарстан АССР халык комиссары ([[1938 ел|1938]]-—[[1943 ел|1943]]).
* [[Нариман Сабитов]] ''([[1925]]-[[1971]])'' — композитор, [[Салават Юлаев премиясе]] иясе ([[1972]], ''вафатыннан соң'').
* [[Дементий Шмаринов]] (''[[1907]]-[[1999]]''), [[ССРБ]] халык рәссамы.
Строка 503 ⟶ 505 :
* [[Ильяс Айдаров]] — рәссам, ''[[Тукай премиясе]] ([[2013]]).''
* [[Рөстәм Килдебәков]] — рәссам, ''[[Тукай премиясе]] ([[2011]]).''
* [[Рево Идиятуллин]] (02.10.1932), КПССныңКПСС-ның Татарстан республика комитеты беренче сәркатибе (''[[1990]]-[[1991]]'').
* [[Эра Җиһаншина]] — РФ халык артисты.
* [[Шамил Тимербулатов]] — композитор, ''[[Тукай премиясе]] ([[2013]]).''
Строка 531 ⟶ 533 :
* [[Айрат Ишморатов]] — композитор (''[[Канада]]'').
* [[Рәшит Мостафин]] — баянчы, дирижер.
* [[Игорь Носов]] — «“[[Иннополис]]” АИЗ» ААҖ генераль директоры (''[[2013 ел|2013]]'').
* [[Петр Сперанский]], архитектор, театр рәссамы.
* [[Халидә Хәйретдинова]], пианист (''[[АКШ]]'').
Строка 572 ⟶ 574 :
 
== Кардәш шәһәрләр ==
 
{|
|- style="vertical-align: top;"
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Казан