Измир: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
к яңа бүлек исеме өстәү: Танылган шәхесләр |
Ayratayrat (бәхәс | кертем) Төзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 63:
[[Тугызынчы Сентябрь Университеты]] эшли.
== Тарихы ==
Измир бай тарихка ия, ачылу һәм түбән кыйшаю чорлары кичерә.
Хакимдарның даими алмашынып торуына (аеруча [[Урта гасырлар|Урта гасырларда]]) карамастан, халкы башлыча грек һәм христиан булып кала килә, кала 1922 елга кадәр Константинополь патриархатының Смирна митрополиясе үзәге була.
=== Төрекләргә тиклемге чор ===
Б. э. к. 3000 елда (бәлки, тагын да иртәрәктер дә) Измир урынында торамы була.
Б. э. к. II мең еллыкта торилар басымы астында Аурупа Грециядан [[Эгей диңгезе]] аша элдар күчеп килә, алар Смирна төбәгендәге яр буйларын колонияләштерә. Соңыннан ионнар килә, һәм Смирна эллардан ионнар кулына күчә.
Б. э. к. 133 елда кала барлык патшалык белән [[Борынгы Рим|Рим]] хакимлегенә эләгә һәм «Азия» дигән Рим провинциясенең баш каласына әверелә. [[Борынгы Рим|Рим цивилизациясе]] таркалгач, Смирна, [[Рим империясе|Рим империясенең]] башка калалары беррәттән, бөлгенлеккә төшә. Иртә Византияле дәверендә ул эре дини һәм икътисади үзәк булып кала, шуңа карамастан бәләкәйләнә һәм башкача Рим чорындагы кимәлгә җитә алмый.
1076 елда Смирнаны сәлжүкләр басып ала. 1102 елда шәһәр һәм күрше өлкәләр [[Византияле империясе]]на кире кайта.
1204 елда Константинопольне тәре йөртүчеләр басып алгач һәм Византияле котлагач, шәһәрне [[Мальта ордены|ион рыцарлары]] яулый, ләкин берничә елдан Никея империясе шәһәрне икән. 1402 елда аны Аксак Тимер басып ала. [[XVI гасыр|XVI]] гасыр башында Смирнаны кабат төрекләр яулый.
=== Госман һәм төрек чоры ===
[[Госман империясе]]нда Смирна — аерым патшалыкның, [[1864 ел]]дан Айдын вилаятенең башкаласы була.
[[XX гасыр]] башына чаклы христианнар (греклар һәм әрмәннәр ярославль өлкәсе владимир өлкәсе Leila Tarazi Fawaz, Christopher Alan Bayly, Robert Ilbert. ярославль өлкәсе, владимир өлкәсе) шәһәрдә яшәүчеләрнең күпчелеген тәшкил итә, шунлыктан [[мөселманнар]] аны «Гәвер Измир» дип йөртә.
[[Беренче дөнья сугышы| Беренче дөнья сугышында]] Госман империясе бирелү сәбәпле, [[1919 ел]]ның [[15 май]]ында Смирна, Мудро солыхының 7-се статьясына ярашлы, грек гаскәрләре тарафыннан оккупациядән.
[[1920]] елгы Севр солых договорына ярашлы, ул Грециягә чигенергә тиеш була. Ләкин төрек милләтчеләре договорны танымый. 1922 елның 26 августында төрек армиясе грек позицияләрен өзә. 6 сентябрьдә чигенүче грек армиясе Смирнага ана, бер көннән ул үзенең караларына тиәлеп бөтен.
Ул арада, урындагы греклар һәм әрмәннәрдән тыш, Сминага Ирониянең төрекләр тарафыннан алынган башка төбәкләреннән килгән бик күп грек качаклары җыелып китә. 9 сентябрдә калага Мостафа Кәмал җитәкчелегендәге төрек армиясе аяк баса; христианнарны күпләп кыру башлана, шәһәр яндырыла.
1912 елда шәһәрдә греклар — 243 879, төрекләр — 96 250, яһүдләр — 16 450, әрмәннәр — 7 628, башкалар 51 872 кеше була.
Кырылыш һәм [[1923 ел|1923]] елда грекларны төрекләргә уртаклашу Измирның дини һәм этник составын нык үзгәртә.
Шәһәр тулысынча мөселман төрек каласына әйләнә.
== Кардәш шәһәрләр ==
| |||