Антарктида: юрамалар арасында аерма

'''Антарктида''' ({{lang-el|ἀνταρκτικός}}  — [[Арктика]]ның киресе)  — [[Җир]] [[шар]]ының иң [[көньяк|көньягында]] урнашкан [[Кыйтга (география)|кыйтга]]. Антарктиданың [[үзәк|үзәге]] якынча [[Көньяк географик полюсы]] белән бер [[нокта]]да. Антарктида [[Төньяк океан]] [[су]]лары белән юыла (''элек бу [[океан]]ны [[Индий океан|Индий]], [[Тын океан|Тын]] һәм [[Атлантик океан|Атлантик]] океаннар буларак карадылар''). Кыйтга [[мәйдан]]ы  — 14,4  млн  км². Антарктида  — үз [[табигать|табигатенең]] кабатланмас булуы белән бердәнбер һәм гаҗәеп [[кыйтга]]. Поляр [[тикшеренү]]челәр аңа [[җан]]сыз, [[кеше]]сез, [[сер]]ле, [[ак]] [[бозлык]] материгы дип [[исем]] биргәннәр. [[Кыш]]ын анда [[поляр төн]]нәр, ә  [[җәй|җәен]] [[поляр көн]]нәр күренеше була. [[Кояш чыгу]] һәм [[Кояш бату|бату]] [[күренеш]]ен [[ел]]ына фәкать бер генә [[тапкыр]] күзәтеп була. Антарктида  — җирнең иң биек һәм иң салкын материгы. Анда җирдәге [[төче су]]ның 80  %’ы-ы тупланган.

Антарктида  — Җирнең иң көньягына урнашкан кыйтга. Ул тулысынча диярлек көньяк [[поляр түгәрәк]] читләрендә ята.

Антарктиданы һәм аның янындагы [[утрау]]ларны, шулай ук к.  к.’нең-нең 50—60’ына50—60-ына кадәрге океан [[өлеш]]ен [[берләштерү]]че көньяк поляр өлкәне Антарктика дип атыйлар.

Антарктида [[1819  ел|1819]]’нчы елдада [[Ф.  Ф.  Беллинсгаузен]] Һәм [[М.  П.  Лазарев]] җитәкчелегендәге «Восток» һәм «Мирный» корабларында [[Беренче рус антарктик экспедициясе]] вакытында ачыла.

[[1911  ел|1911]]’нченың елның[[14 14’нчедекабрь|14 декабрендә]] норвегияле [[Руаль Амундсе]]н, ә  бер айдан соң  — 18’нче[[18 гыйнвардагыйнвар|18 гыйнварда]] — англияле [[Роберт Скотт]] Көньяк полюска аяк басалар.

Материк бөтенләе белән диярлек бозлык капламы белән капланган. Аның калынлыгы уртача 2000  м чамасы, ә  көнчыгышта 3500 м’га м-га кадәр җитә. Материкның бозны  да исәпкә алганда уртача биеклеге 2040  м.

Антарктида өслегенең өчтән бере чамасы океан өсте тигезлегеннән түбәнрәк урнашкан. Бозлык астында тау тезмәләре һәм массивлары бар. Көнбатыш Антарктида нык тармакланган. [[Антарктика ярымутравы]] һәм кыйтганың көнбатыш кырые буйлап таулар төзелеп киткән. Монда кыйтгадагы иң биек тау массивы (''5140  м'') һәм иң тирән иңкүлек (''-2555  м'') урнашкан. Материкның кырыенда [[Росс диңгезе]] утрауларының берсендә хәрәкәт итүче [[Эребус вулканы]] бар.

Антарктиданың климаты бик кырыс  — анда хәтта җәен  дә тәүлеклек уртача җылылык −35  °С’данС-дан югары күтәрелми, ә  кышын −75  °С’дан С-дан да түбәнрәк була. Җирдәге иң түбән температураны (''−89,2  °С'') Антарктидадагы «Восток» станциясендә төркиләр.

Җәен Антарктида Кояш җылысын экваториаль өлкәләргә караганда  да күбрәк ала, ләкин бу җылылыкның 90  %’ы-ы кар һәм бозлар тарафыннан чагылып, кире кайтарыла. Җәй бик кыска була. Яр буенда җылылык 0  °С’каС-ка кадәр күтәрелә.