Сугару: юрамалар арасында аерма

[[Файл:Hama-3_norias3 norias.jpg|thumb|Оронт елгасы буендагы ''норияләр'' ([[Сүрия]])]]

Борын заманнардан башлап илләрнең көч-куәте һәм байлыгы камил сугару системаларына нигезләнгән була. [[Yefrat yılğası|Евфрат]] белән [[Tigr yılğası|Тигр]] арасындагы җирләрдә систематик сугаруга карап авыл хуҗалыгы чәчәк ата. Иң борынгы мәдәният илләрендә: Кытай, [[Һиндстан]] һәм [[Мисыр]]да, [[Америка (дөнья кисәге)|Яңа дөньяда]] — [[Ацтеклар|ацтеклар]] патшалыгында сугару корылмалары калдыклары табылган. Мисыр халкы басу-кырларын суландыру өчен [[Нил]]ның даими язгы ташуы белән канәгатьләнмичә; аның суын тармакланган каналлар системасын уңдырышлы туфрак булган барча җиргә, чүл чигенә кадәр җиткерәләр. Соңрак алар суны тәгәрмәчле механизм аша биеккә күтәрергә өйрәнәләр<ref name="ЭСБЕ">{{Калып:ВТ-ЭСБЕ|Орошение|А. С. Таненбаум}}</ref>.

Аурапада сугаруда беренчелекне [[этрусклар|этруск ]]халкы тота. Алар төзеп калдырган гигант каналлар калдыклары По елгасы буенда әле дә саклана. Аларның осталыгын [[Борынгы Рим|римлы]]лар дәвам итеп ала. Алары суны бик кадерлиләр: югарыда урнашкан бассейнннар, суүткәргеч каналлар, ясалма буалар һәм күлләр, сәнгатьчә бизәлгән су алу һәм чишмә урыннары яхшы чиста су китерүгә хезмәт итә<ref name="ЭСБЕ">{{Калып:ВТ-ЭСБЕ|Орошение|А. С. Таненбаум}}</ref>.

[[XVIII гасыр]]да сугару технологияләре [[Ломбардия]]дән Түбән [[Рейн]] өлкәсенә таралалар. [[Испания]]дә сугаруны маврлар башлап җибәрә. Аларның тырышлыгы белән тау-ташлы [[Валенсия]] тирә-ягы тоташ бакчага әйләнә. Маврлар суны калдыру өчен тау елга-чишмәләрен җәйге вакытта буалап куялар. Таулардагы [[сусаклагыч]]лар суы магистраль каналлар буенча агызылган, ә аларга тоташкан ян-як каналларынан суны, аерым кишәрлекләргә су ''норияләр'' (су тәгәрмәче, рәсемдә) белән сонылган. Һәр кишәрлеккә су күләме санап билгеләнгән булган. Артык су тоткан өчен штрафлар каралган.<ref name="ЭСБЕ">{{Калып:ВТ-ЭСБЕ|Орошение|А. С. Таненбаум}}</ref>.

[[Файл:20110524Wasserpumpe_Hockenheim120110524Wasserpumpe Hockenheim1.jpg|thumb|Су алу өчен насос җайланмасы]]

[[Файл:Calcinate_fontanili_e_canali_irrigazioneCalcinate fontanili e canali irrigazione.jpg|thumb|Сугару каналы]]

[[Файл:Bundesarchiv_Bild_183Bundesarchiv Bild 183-F0512-0024-001,_Hadmersleben Hadmersleben,_Beregnungsanlage Beregnungsanlage.jpg|thumb|Әйләнмә яңгырлау җайланмасы ([[ГДР]], 1967)]]

* Су сибү челтәре һәм җайланмалары — су сибү полосалалары, буразналар, чеклар ([[дөге ]] игүчелек), яруслар, су сибүче машиналар һәм җайланмалар

Икенчел тозлану — арид (коры) климат шартларында сугаруның иң төп кәсафәтләренең берсе<ref>Коры, эссе, тәүлеклек зур температура тирбәлешләре хас тропиклар һәм субтропиклар климаты, [[чүл]] һәм ярымчүлләр өчен хас.</ref>. Ул минеральләшкән грунт суларының [[грунт]] өслегенә күтәрелүе белән бәйле. Тозларга бай грунт сулары шул арада тиз арада парга әйләнә башлый. Шуның исәбенә туфракта [[тозлар ]] күләме арта. Җир өсте һәм грунт суларының пычрануы — шулай ук сугару [[Игенчелек|игенчелегенең ]] кискен экологик проблемасы. Сугару өчен уңайлы елгаларның суының минеральләшүе 0,2—0,5 г/л тәшкил итә. Хәзерге вакытта минеральләшү 10 тапкырга артты, һәм икенчел тозлануга сәбәпче булды. Туфракның һәм суларның тозлануына минераль ашламалар куллану үз өлешен кертә.

Проблеманың асылы шунда: узган гасырның 70-80нче елларында ил күләмендә мелиорация хезмәтен үстерү максатында төзелгән корылмалар, нигездә, бүген гамәлгә яраксыз. Басудагы “Фрегат”, “Волжанка” агрегатлары гына түгел, җир астына салынган суүткәргеч торбаларның озынлыгы да елдан-ел кими.