|
'''Qırım Tatarları''' (üzataması: ''Qırımtatarlar'', ''Qırımlar''), [[Törki]] xalıq.
[[1989]]. yıldağı xalıq sanın isäpkäisəpkə alu waqıtında 270.000nän000nən artıq keşe terkälgänterkəlgən. [[Ukraina]]da ([[Qırım]] yarımutırawındayarımutrawında, [[Xerson]] ölkäsendäölkəsendə), [[RäsäyRəsəy]]dädə (nigezdänigezdə [[Krasnodar]] hämhəm [[Stavropol]] kraylarında) hämhəm [[ÜzbäkstanÜzbəkstan]] (başlıça [[Toshkent]] (Taşkent) belänbelən [[Farg'ona]] (FärğänäFərğənə) ölkälärendäölkələrendə) yäşiläryəşilər.
== TörkemnärTörkemnər ==
Dala yaq ([[Noğay]] Tatarlar), Taw Aldı ([[Tatlar]]) hämhəm Könyaq yar buyı ([[Yalıboylular]]) Tatarları subetnik törkemnärenätörkemnərenə bülenälärbülenələr.
== Tel hämhəm yazu ==
[[Qırımtatar tele]]ndändə söyläşälärsöyləşələr. Yazuda [[1926]]. yılğa qädärqədər [[ĞäräpĞərəp älifbasıəlifbası]]n, [[1939]]. yılğa qädärqədər [[LatínLatiyan älifbasıəlifbası]]n ([[JañalifJaŋalif]]käkə oxşaş), [[1940]] [[Urıs älifbasıəlifbası]]n (östämäöstəmə xäreflärsezxəreflərsez, digraflarnı qullanıp), [[1990. yıllar]]dan qabat [[LatínLatiyan älifbasınəlifbasın]] ([[Törek älifbasıəlifbası]] nigezenänigezenə [[Q]] hämhəm [[ÑŊ]] quşqaç) qullanalar.
== Din ==
[[Möselman]]-[[SönnilärSönnilər]]. [[ÍslamIYAslam]]nı [[Altın Urda]] däwerendädəwerendə qabul itkänitkən, dip uylanıla. [[ÍslamIYAslam]]ğa qädärqədər QırımtaralarnıñQırımtaralarnıŋ babaları öleşçäöleşçə [[Xristian]] yäkiyəki [[YähüdYəhüd dine]] totuçıları bulğan.
== Atalar ==
Qırımtatarlar etnogenezendäetnogenezendə [[XäzärXəzər]], [[Qıpçaq]], [[Nuğay]], şulay uq cirle qäbilälärdänqabilələrdən [[Tawır]], [[Kimmeri]], [[Törki]] [[Alan]] hämhəm başqa qatnaşqan. [[Hunnar]]nıñnıŋ hämhəm [[SkíflarSkiflar]]nıñnıŋ yoğıntısı da bar. Berböten xalıq bularaq formalaşuları [[Altın Urda]] hämhəm ul tarqalğanda [[Qırım Xanlığı]] däwerendädəwerendə turı kiläkilə.
== TarıxTarix ==
RäsäyRəsəy [[Qırım Xanlığı]]n basıp alğaç, Qırımtatarlar [[1850. yıllar]]dan [[TörkiäTörkiyə]]gägə küçäküçə başlílarbaşlıylar.
== Zamança taríxtarix ==
[[1918]]. yılda yarım möstäqilmöstəqıyl [[Qırım CömhüriäteCömhüriyəte]], [[1921]]. yılda [[RSFSR]]da [[Qırım ASSR]] oyıştırıla; [[1945]].tätə autonomíautonomiya yuqqa çığarıla.
[[İkençe Bötendönya Suğışı]] barışında Qırım okkupasíokkupasiya waqıtında ([[1941]]-[[1943]]) Nazi propaganda säbäplesəbəple küp Qırımtatarlar Almannar tarafında [[Sovet]] xökümätexöküməte hämhəm [[Bolşevik]] partizannarı qarşı suğışalar, etnik çıstartulardaçistartularda ([[YähüdlärYəhüdlər]] hämhəm [[Urıslar]]ğa qarşı) qatnaşalar.
=== DeportasíDeportasiya ===
[[1944]]. yılnıñyılnıŋ Mayında Qırımtatarlar (238,5 meñmeŋ keşe) [[Qırım]]nan möcbüriməcbüri räweştärəweştə [[Seber]], [[Urta AsíaAsiya]] hämhəm Urta [[İdel]] byuylarınabuylarına söreläsörelə. Ayawsız qırıs şartlarda ütkärelgänütkərelgən küçerü barışında hämhəm sürgendägesörgendəge berençe aylarda QırımtatarlarnıñQırımtatarlarnıŋ çama beläbelə yartısı üläülə.
=== ReabilitasíReabilitasiya ===
[[1967]]. yılda QırımtatarlarnıñQırımtatarlarnıŋ konstitutionkonstitutsion xoquqı çiklängänçikləngən räweştärəweştə torğızılsa da, [[1980. yıllar]]nıñnıŋ axırlarına qädärqədər alarğa üz watannarına qaytu röxsätröxsət itelmi. Üz illärenäillərenə qaytaqnqaytqan QırımtatarlarnıñQırımtatarlarnıŋ ber öleşetorğızuöleşe torğızu öçen köräşäkörəşə. [[1992]]. yılda Qırımğa ''cömhüriätCömhüriyət'' xälätexələte bireläbirelə.
[[1990. yıllar]]dağı [[ÜzbäkstanÜzbəkstan]]da etnik çıstratularçistartular säbäplesəbəple FärğänäFərğənə üzenendäüzenendə yäşäğätyəşəğən Qırımtatarlar Awrupağa küçtäküçte.
[[Category:Ukraina]]
[[Category:Tatarstan]]
[[Category:ÜzbäkstanÜzbəkstan]]
[[bg:Кримски татари]]
| 