Берлин: юрамалар арасында аерма

|район төре =

|район =

|җәмгыять төре =

|җәмгыять =

[[Икенче бөтендөнья сугышы]] тәмамланганнан соң, Берлин Алманиянең совет оккупациясе зонасында урнашуына карамастан, [[Ялта конференциясе]] нәтиҗәсендә сугышта җиңүче 4 ил арасында оккупация секторларына бүленә. Соңрак 3 оккупация секторлары [[Көнбатыш Берлин]]га берләшә. Көнбатыш Берлин аерым дәүләт оешмасы статусын алса да, [[АФР]] белән тыгыз элемтәдә тора. Берлин секторлары арасында күчеп йөрү озак вакыт ирекле була, әмма [[Алмания Демократик Республикасы]] хөкүмәте халык санын киметмәү максаты белән Берлин диварын төзергз карар кыла. Бу дивар [[1961 ел]]ның [[13 авгус]]тыннан Көнбатыш Берлинны урап ала. [[Салкын сугыш]]ның символларының берсе булган Берлин дивары [[1989 ел]]га хәтле тора. [[1990 ел]]да Алмания кушылгач аның башкаласы булып Берлин шәһәре була. [[1994 ел]] ахырына кадәр Боннан Берлинга бундестаг, президент һәм федераль канцлер администрацияләре күчерелә.

 

 

== География ==

[[Файл:Memhardt Grundriß der Beyden Churf. Residentz Stätte Berlin und Cölln 1652 (1888).jpg|thumb|200px|Берлин һәм Кёльн шәһәрләренең [[XVII гасыр]]да ясалган картасы]]

=== Барлыкка килү ===

 

=== Курфюрстлар резиденциясе булган шәһәр ===

 

=== Патша башкаласы ===

 

[[1806 ел]]ның [[14 октябрь|14 октябрендә]] Йен һәм Ауэрштедт тирәсендә узган Наполеон гаскәрләренә каршы сугышта Пруссия җиңелә. Бу прусс дәүләте үсешендә мөһим роль уйнаган реформаларга китерә. «Прусс реформалары» икътисад һәм мәгариф үсешенә зур этәргеч була. [[1806 ел]]ның [[Ноябрь|ноябрендә]] француз гаскәрләре Берлинга керә. [[1806 ел]]ның 21 (9) ноябрендә [[Наполеон]] [[Англия]]гә каршы континенталь блокада игълан итә. Наполеон армиясенең калдыкларын куганда, 1813 елның февралендә рус гаскәрләре кабат Берлинны ала. [[1861 ел]]га Берлинга Веддинг, Моабит, Темпельхоф һәм Шёнеберг бистәләре кушыла.

 

=== Империя башкаласы ===

 

[[1918 ел]]да [[Беренче бөтендөнья сугышы]] тәмамлангач Берлинда алман республикасы төзелүе игълан ителә. [[1920 ел]]да Зур Берлин турында канун чыга. Ул Берлин янындагы барлык шәһәрчекләрне, бистәләрне, төрле җирләрне бер шәһәргә куша. Монардан соң Берлинның халык саны арта һәм 4 миллион кешене тәшкил итә башлый.

=== Таркалудан бердәмлеккә ===

[[Файл:Potsdamer Platz 1945.jpg|left|250px|thumb|[[Икенче бөтендөнья сугышы]]ннан соң Берлин (Потсдам мәйданы, 1945 ел)]]

 

Көнбатыш союздашлар белән [[Советлар Берлеге]] арасында булган каршылыклар [[1948 ел|1948]]-[[1949 ел|1949]] елларда Көнбатыш Берлинның икътисадый блокадасына китерәләр. Аны узар өчен һава күпере дип аталган халыкны тәэмин итү юлы оештырыла.

[[1949 ел]]дан соң көнчыгыш һәм көнбатыш Берлин архитекторлары сәяси чынбарлыкны санга сукмау күзәтелә. Мәсәлән, 1965 – 1978 елда көнчыгышта эшләнгән «Көнчыгыш Берлин территориясен куллану планы»нда демография һәм транспорт мәсьәләләре бөтен Зур Берлин территориясен күзгә ала. Әлеге планның [[1984 ел]]да чыккан планның яңа редакциясендә әлеге хаталар булмый.

 

 

 

[[1990 ел]]ның [[3 октябрь|3 октябрендә]] Алмания Демократик Республикасы Алмания Федератив Республикасының төп канунына буйсына. Алмания бердәм ил була. [[1991 ел]]да бундестаг, Алмания хөкүмәтенең кайда урнашуы турында бәхәскә нокта куеп, Берлинга күчүенә карар чыгара. [[1999 ел]]ның [[1 сентябрь|1 сентябрендә]] Алманиянең хөкүмәте һәм парламенты үзләренең эшләренә Берлинда керешә.

Берлинлының уртача яше — 41,7 ([[2004 ел]]).

 

 

[[2005 ел]]гы статистика документлары буенча Белинның 60 % халкы бернинди дә дини оешмага керми, 22 % — евангелие христианнары, 9 % — католиклар, 6 % — мөселманнар.

[[Файл:2005-10-26 Brandenburger-Tor.JPG|right|250px|thumb|Бранденбург капкалары]]

 

 

[[20 гасыр]] башында төзелеш аеруча зур үсеш ала. [[1920 елд]]а «Шәһәр төзүнең төп принциплары» исемле күргәзмәдә [[Аурупа|Ауропа]] шәһәре үрнәге һәм Берлиның омтылышы чагылыш таба. Икенче бөтендөнья сугышы тәмамлангач шәһәрне җимерелгән тарихи урыннары, һәйкәлләре кабат торгызыла. Шулардан тыш яңалары да өстәлә: көнчыгышта Лихтенберг һәм Марцан районнары, көнбатышта Меркишес Фиртель районы. Иске төзелешләрдән Берлинда Опера театры, Кызыл ратуша, Бельвю Сарае, [[Бранденбург капкалары]], Изге Мария чиркәве, [[Рейхстаг]] ([[1999 ел]]да яңадан төзелә) сакланганар.

 

=== Берлин парклары ===

 

 

Тиргартен паркыннан тыш Трептов-парк та зур мәйдан алып тора. Ул [[1876 ел|1876]]-[[1882 ел|1882]] елларда Берлинның беренче бакча төзелеше директоры Иоганн Генрих Густав Мейер җитәкчелегенә төзелә. [[1896 ел]]да Трептов-паркта һөнәрләр күргәзмәсе үтә.

 

 

Шуннан тыш Берлинда 2 зоопарк бар: Берлин зоология бакчасы һәм Фридрихсфельде. [[1844 ел]]да нигезе салынган Берлин зоопаркы Алманиядә иң искеләрдән санала һәм ул иң зур коллекциягә ия (14000 хайван, 1500 төр). Икенче зоопарк Көнчыгыш Алманиядә төзелә һәм Аурупада мәйданы буенча иң зур зоопарк булып санала (160 гектар).

 

=== Музейлар ===

 

 

Берлин дәүләт музейларының үзенчәлеге: һәр пәнҗешәмбе 16:00 дан 20:00 кадәр керү бушлай.

 

== Инфраструктура ==

 

== Мәгариф һәм фән ==

{{col-begin}}

{{col-4}}

{{col-4}}

{{col-4}}

{{col-end}}