Донбеттыр
Донбе́ттыр — осетин нартлар эпосында сулар, диңгез стихиясе хөкемдары.
Донбеттыр балыкчылар яклаучысы дип саналган, аның белән берничә осетин йоласы («донмаконд») бәйле булган. Алар аңа эш мизгелендә билгеле йолалар үтәп (Афсати белән очракта кебек) табынганнар.
Борынгы вакытта осетиннарда махсус бәйрәм «Кæфты куывд» белән билгеләнгән киңрәк Донбеттыр культы булган дип фараз итәргә мөмкин. Шулай ук осетин октябрь ае — Кæфты мæй атамасы борынгы диңгезләр һәм аларда яшәүчеләр борынгы культыннан килеп чыгуы мөмкин.
Су рухына ышану белән Донбеттыр кызлары дип саналаган (осет. доны чызджытæ) су кызлары булуына ышану бәйле.
Мифология
үзгәртүОсетин мифологиясе буенча Донбеттырның җиде улы һәм өч кызы булган, кызларның берсе Дзерасса Ахсартаг нартының хатыны була. Нарт эпосында еш диңгез, диңгез патшалыгы искә алуларга нигезләнеп фикер йөртеп, шул вакытта осетиннарның бабалары эпоста үз атамаларына ия Кара һәм Азов диңгезләре, Дон, Днепр, Идел кебек зур елгалар янында яшәгән. Кайвакыт донбеттыр атамасы (күплек санда донбеттыртæ) барлык су стихиясе яшәүчеләре атамасы буларак кулланыла.
Донбеттыр патшалыгы белән Шатана килеп чыгышы бәйле, биредә күп нарт каһарманнары тәрбияләнгән, Донбеттыр йортында Батрадз әтисе Хамыц хатынын таба. Батрадз ярдәм өчен Донбеттырга мөрәҗәгать итә. Донбеттырның су патшалыгында Сырдон үсә, ул үлемнән соң диңгезгә эләгә һәм Донбеттыр аны тормышка кайтара.
Сослан Донбеттырга нартлар йоласы буенча рәхмәт әйтеп, аннан шулай дип сораган:
— Донбеттыр, бөтен сулар хөкемдары! Без синең нинди куәтле икәнеңне беләбез, син кыю нартларга да берәр бүләк бирсәң иде. — Нартлар токымы! — дип җавап бирде аңа Донбеттыр — Моннан бирле нартлар минем йөгерүче суларда тегермәннәр төзесен, ә мин җитез кызларыма алар көне-төне суда тәгәрмәчләр әйләндерсен дип кушармын. Менә минем җир кешеләренә бүләгем.