Гидролиз

Гидролиз (юнан телендә:ὕδωρ «су» + λύσις «таркалу») — матдәнең су белән тәэсир итешү реакциясе, нәтиҗәдә матдәнең һәм суның яңа берләшмәләре (сольволиз су) барлыкка китереп таркалуы күзәтелә.

Гидролиз
Моның каршысы	конденсация[d]
Гидролиз Викиҗыентыкта

Тозларны гидролизлау

Тозлар гидролизы — эрүчән тозлар эретмәсендә ион алмашу реакциясе барышы белән бәйле гидролиз реакцияләренең бер төре. Процессның хәрәкәт итүче көче булып матдә ионнарының су белән тәэсир итешүе тора, ул ионлы яки молекуляр рәвештә көчсез электролит барлыкка китерә.

Тозларны гидролизлауны кайтмалы һәм кабатланмаучыга аералар:

1.Көчсез кислота һәм көчле нигез тозы гидролизы (анион буенча гидролиз). Эретмә аз гына селтеле мохиткә ия, кайтмалы реакция.

${\mathsf {Na_{2}CO_{3}+H_{2}O\rightleftharpoons NaHCO_{3}+NaOH}}$

${\mathsf {HCO_{3}^{-}+H_{2}O\rightleftharpoons H_{2}CO_{3}+OH^{-}}}$

Икенче баскыч буйлап гидролиз түбәндәге дәрәҗәдә үтә:

${\mathsf {HCO_{3}^{-}+H_{2}O\rightleftharpoons H_{2}CO_{3}+OH^{-}}}$

2. Көчле кислота тозының һәм көчсез нигез гидролизы (катион буенча гидролиз). Эретмәнең аз кислоталы мохите бар, реакция кайтмалы.

${\mathsf {CuCl_{2}+H_{2}O\rightleftharpoons CuOHCl+HCl}}$

${\mathsf {CuOH^{+}+H_{2}O\rightleftharpoons Cu(OH)_{2}+H^{+}}}$

Икенче баскыч буйлап гидролиз түбәндәге дәрәҗәдә үтә:

${\mathsf {CuOH^{+}+H_{2}O\rightleftharpoons Cu(OH)_{2}+H^{+}}}$

3. Көчсез кислоталы һәм аз нигезле тоз гидролизы. Тигезләнеш продуктлар ягына күчкән, гидролиз реакциясе тулысынча диярлек бара, чөнки ике продукт та утырма яки газ барлыкка китерә:

${\mathsf {Al_{2}S_{3}+6H_{2}O\rightarrow 2Al(OH)_{3}\downarrow +3H_{2}S\uparrow }}$

${\mathsf {2Al^{3+}+3S^{2-}+6H_{2}O\rightarrow 2Al(OH)_{3}\downarrow +3H_{2}S\uparrow }}$

4. Көчле кислотаның һәм көчле нигезнең тозы гидролизга дучар ителми һәм нейтрален эретмәсе. Эретмәдә түбәндәге реакция бара:

${\ce {H^+ + OH^- = H_2 O}}$

Гидролизның нисбәт тасвирламасы

Гидролиз дәрәҗәсе

Гидролиз дәрәҗәсе астында гидролизга дучар ителгән тоз концентрациясенең эретелгән тоз концентрациясенең гомуми күләменә нисбәте аңлатыла.

Шулай күрсәтелә α яки h_гидр

$\alpha =({\frac {c_{h}}{c}})*100\%$, кайда $c_{h}$- гидролизланган тозның моль саны, $c$ — таркалган тозның гомуми моль саны.

Гидролиз дәрәҗәсе гидролизда катнашкан матдәләрнең температурасына һәм концентрациясенә бәйле: гидролиз дәрәҗәсе температураның күтәрелеүенә һәм эретмәнең сыегаюына (су концентрациясенең артуына) бәйле. Тоз гидролизы дәрәҗәсе кислотаның көчсезлегенә яки тоз барлыкка китерүче нигезгә караганда югарырак.

Гидролиз константасы

Гидролиз константасы — гидролитик реакция тигезләнеше константасы, продуктларның тигез концентрациясе тапкырламасы, стехиометрик коэффициентларны исәпкә алып тозның тигез концентрациясенә карата нисбәтенә тигез. Гидролиз константасының зурлыгы буенча гидролизның тулылыгы турында фикер йөртергә мөмкин: аның әһәмияте зуррак булган саен, гидролиз процессы озаграк бара.

Тозны гидролизлау реакциясе өчен $MA$ түбәндәге гидролиз реакциясе үтә:

$MA+H_{2}O\rightleftharpoons HA+MOH$, кайда $HA$ һәм $MOH$ — гидролиз барышында барлыкка килгән кислота һәм нигез.

Гидролиз константасына су концентрациясе даими дип язып була:

$K_{h}={\frac {[HA][MOH]}{[MA]}}$

Константа бәйләнеше һәм гидролиз дәрәҗәсе

Константа һәм гидролиз дәрәҗәсе нисбәт белән бәйле:

$K_{h}=C*{\frac {h^{2}}{1-h}}$, кайда $C$ — эретмәдә тоз концентрациясе, $h$ — гидролиз дәрәҗәсе.

Гидролиз дәрәҗәсе аз булганда ($h<<1$), гыйбарә гадиләштерелә:

$K_{h}=C*h^{2}$

Гидролиз константаларының башка тигезләнеш константалары белән бәйләнеше

Гидролиз константасы суның ион продукты һәм кислоталылык һәм нигез константалары белән бәйле:

$K_{h}={\frac {K_{H_{2}O}}{K_{a}K_{b}}}$, кайда $K_{H_{2}O}$- суның ионлы тапкырламасы (10⁻¹⁴), ә $K_{a}$ и $K_{b}$ — кислота һәм нигезлек константалары.

Органик матдәләрнең гидролизы

Тере организмнар катаболизм реакцияләре барышында төрле органик матдәләрнең гидролизын ферментлар катнашуында тормышка ашыра. Мәсәлән, гидролиз барышында ашкайнату ферментлары катнашуы белән аксымнар аминокислоталарга таркала. Майлар глицеринга һәм майлы кислоталарга, полисахаридлар (мәсәлән, крахмал һәм целлюлоза) — моносахаридларга (мәсәлән, глюкозага), нуклеин кислоталар — ирекле нуклеотидларга.

Майларны селтеләр катнашуында гидролизлаганда сабын алына; майларны катализаторлар катнашуында гидролизлау глицерин һәм май кислоталары алу өчен кулланыла. Үзагач гидролизы ярдәмендә этанол алына, ә торф гидролизы продуктлары мал азыгы әчеткеләре, балавыз, ашламалар һ.б. җитештерүдә кулланылыш таба.

Шулай ук карагыз

• Аминолиз
• Оксидлаштыручы аммонолиз

Сылтамалар

• Натрий ацетаты гидролизы — бердәм санлы белем бирү ресурслары коллекциясендәге видео тәҗрибә