Skanderbeg
Skanderbeg, yäki Georgiy Kastrioti (alb. Gjergj Kastrioti Skënderbeu; 1405 yılnıñ 6 mayı — 1468 yılnıñ 17 ğinwarı, Leja) — Kastrioti kenäzlege xäkime (1443—1468), ğosmanlılarğa qarşı alban kütäreleşe citäkçese, Albaniä milli qaharmanı.
| Skanderbeg alb. Skënderbeu  | ||
| Kristofano del Altissimonıñ Skanderbeg portretı | ||
| ||
|---|---|---|
| aña qädär: | Gyon I Kastrioti | |
| däwamçısı: | Gyon II Kastrioti | |
| Dine: | islam (1423—1443) | |
| Tuu: | 6 may 1405 | |
| Ülem: | 17 ğinwar 1468 (62 yäş) | |
| Ülem urını: | Leja | |
| Äti: | Gyon I Kastrioti | |
| Äni: | Voisava Tripalda | |
| Xatını: | Donika Arianiti | |
| Balaları: | Gyon II Kastrioti | |
Biografiäse
үзгәртүYäşlege
үзгәртүGeorgiy Alban kenäze Gyon (İoann) Kastriotinıñ keçe ulı bulğan. Gyon Venetsiä dokumentlarında «qüätle alban senyorı, Venetsiä[en] häm Raguza maqtawlı watandaşlı» dip iskä alına. Georgiynıñ änise — Voisava — serb dvorän näselennän bulğan[1].
Balaçaqta Georgiynı Soltan Morad II’gä totqır itep birgännär. Anda anı islam dinen qabul itärgä mäcbür itkännär. Ul ofitser karyerasın yasağan häm Ğosman ğäskärlärendä suğışıp, dan qazanğan, küp kenä bäreleşlärdä qatnaşqan häm şundıy batırlıq kürsätkän, töreklär anı İskändär dip atağannar (İskändär Zölqärnäyn iseme könçığışta härwaqıt batır sinonimı bulğan).
Tuğan ilenä qaytqaç[2], İskändär-bey (alban transkripsiäsendä Skanderbeg) Ğosman okkupantlarına qarşılıq kürsätüne citäklägän.
Kütäreleş
үзгәртүSkanderbeg citäkçelegendäge albannar kütäreleşe öçen etärgeç motiv bulıp 1443 yılnıñ 1 ğinwarında Läxstan häm Macarstan patşası Vladislav III[en] tarafınnan töreklärgä qarşı täre poxodı[en] iğlan itelüe torğan, ul 1444 yılnıñ 10 noyäbrendä Varna yanında[en] täre yörtüçelärneñ ciñelüe häm patşanıñ häläq buluwı belän tämamlanğan.
1443 yılnıñ 3 noyäbrendä Macarstan ğäskär başlığı Yanoş Hunyadi[en] Niş şähären töreklärdän azat itkäç, Skanderbeg islamnan waz kiçkän, yañadan xristian dinen qabul itkän häm 300 atlı oträd belän törek lageren qaldırğan. Dibra şähärenä kilep citkäç, ul Albaniäne azat itü öçen kütäreleşkä çaqırğan. Berniçä könnän soñ Skanderbeg Kruyağa kergän häm 28 noyäberdä alban starşinaları anı Kastrioti kenäzlege başlığı häm barlıq albannarnıñ yulbaşçısı dip iğlan itkännär. Tizdän ul töreklärne Qara Drinda[en] tar-mar itkän, ä annarı, Macarstan belän berläşmä tözep, Murad II’ne alban şähäre Kruyanı qamalışnı tuqtatırğa mäcbür itkän.
1444 yılda Venetsiä[en] häm alban kenäzläre belän xärbi-säyäsi berläşmä tözegän («Leja ligası[en]») häm Kruyada urnaşqan keçkenä kavaleriä oträdı bulğan, ul Tönyaq Albaniädä partizan suğışın cäyeldergän, 1449 häm 1451 yıllarda Ğosman ğäskärlären tar-mar itkän.
Läkin 1447—1448 yıllarda Skanderbeg Venetsiä belän suğışqan[en], Venetsiä Ädrän yar buyında Leja ligasınıñ yoğıntısın urnaştıruğa qarşı torğan. Ul Venetsiä belän kileşü tözügä ireşkän, anıñ nigezendä Venetsiä Ğosman soltanı belän berläşmäne özgän häm Skanderbegqa yıl sayın 1400 dukat[en] tülärgä burıçlı bulğan.
Kastrioti soltan Mäxmät II’gä qarşılıq kürsätkän häm 1453 yılda Konstantinopolne töreklär alğannan soñ Albaniä öçen faydalı tınıçlıq tözägän. 1457 yılda Skandeberg Albulena yanındağı suğışta[en] üzeneñ iñ tanılğan ciñüläreneñ bersenä ireşkän. 1461 yılda Skanderbeg soltan (padişax) Mäxmät II tarafınnan Albaniä xäkime bularaq tanılğan.
Neapol patşası Ferdinand I[en] Georgiy Kastriotiğa 1460—1462 yıllarda kürsätkän Rene Anjulığa[en] qarşı yärdäme[en] öçen büläk itep San-Pyetro gertsogı titulın birgän. 1463 yılda Skanderbeg, papa Piy II[en] fatixası belän, ğosmanlılar belän tınıçlıqnı özgän häm alarğa tağın berniçä sizelerlek ciñelülär kitergän.
1467 yılda Mäxmät II ul waqıtta Venetsiä Dalmatsiäsendä bulğan Skanderbegqa qarşı Mäxmüt-paşa Angeloviç[en] citäkçelegendäge zur armiäne cibärgän. 15 kön däwamında Mäxmüt-paşa Angeloviç Skanderbeg oträdların ezärleklägän. Skanderbeg isä, suğıştan taypılıp, tawlarğa çigengän, ä annarı yar buyına töşkän häm üz suğışçıların Venetsiä galerlarına töyägän.
Mäxmät II buysınmawçan albanğa qarşı böten köçen quyarğa äzer bulğan, läkin 1468 yılda Georgiy Kastrioti bizgäk awıruwınnan ülgän. Anıñ ülemennän soñ Albaniä suverenlığı ülgän.
İskärmälär
үзгәртү- ↑ Петровски Бобан «Voisava Tribalda» (2006 г.) (на македонском языке)
- ↑ Skanderbegnıñ Albaniägä niçek elägüe turında törle versiälär bar: ber versiä buyınça, ul Albaniägä qaçqan, ikençe versiä buyınça 1438 yılda soltan Murad II Georgiynı Kruya nığıtmasınıñ komendantı itep bilgelägän.
Ädäbiät
үзгәртү- «Повесть о Скандербеге» / Под. ред. Н. Н. Розова. — М.;Л.: Изд-во АН СССР, 1957. — Серия «Литературные памятники».
- Краткая история Албании. С древнейших времен до наших дней / Под ред. Г. Л. Арша. — М.: Наука, 1992 .
Sıltamalar
үзгәртү- Georg Kastrioti 2016 елның 4 март көнендә архивланган.