Боден күле өстендәге һәлакәт
Боден күле өстендәге һәлакәт — 2002 елның 1 июленнән 2 июленә каршы төнлә булган авиацион һәләкәте. Башкортстан авиалинияләренең 2937-се рейсындагы Ту-М самолеты, DHL-ның 611-се рейсындагы Боинг 747 белән бәрелешә. Бәрелеш һавада Юберлинген шәһәре янындагы Боден күле тапкырында була. Барча 71 кеше — Боинг бортындагы 2 (ике очучы) һәм Ту самолетындагы 69 кеше һәлак була, шуларның 52 се — балалар.
Вакигалар барышы үзгәртү
RA-85816 борты булган Ту-М BTC 2937 рейсы белән Мәскәүдән Барселонага юнәлә. Бортта 9 көймә әгъзасы һәм 60 юлчы, алар исәбендә Испанияга ялга очкан 52 бала була. Балаларның күпчелеге өчен бу юл җөмһүрият бюджеты хисабына ЮНЕСКО эшләре буенча Башкортстан комитеты тарафыннан ЮНЕСКО махсуслаштырылган мәктәбенең иң яхшы укучылары, төрле олимпиадалар җиңүчеләре өчен дәртләндерү чарасы буларак оештырыла. Олы сыйныф укучыларының күбесе дәүләт хезмәткәрләренең һәм эре уку йортларының, производстволарның җитәкчеләре балалары була. Һәлак булган Юлия Суфиянованың атасы (Суфиянов Рим Мөхәмәткәрим улы) ЮНЕСКО эшләре буенча Башкортстан комитетының башлыгы була.
Күч үзенең рейсына соңлый. "Башкортстан авиалинияләре" авиакомпаниясе, юл белән шөгелләнгән туристлык фирмаларның үтенече буенча, тиз арада өстәмә рейс оештыра. Соңгы башка пассажирларга да шунда утырырга тәкъдим ителә, рейска барча 8 билет сатыла.
A9C-DHL борты булган Boeing 757-200PF Бахрейннан, Бергамо (Италия) сугылып, Брюссельгә (Бельгия) DHX 611 йөкле рейсын башкара.
BTC 2937 рейсы Мәскәүдән 18:48 сәгатьтә кузгала.
DHX 611 рейсы Бергамо 21:06 сәгатьтә кузгала.
Ике очкыч та Алмания территориясе өстендә булуга карамастан, һавалагы хәрәкәткә идарә итү бу урында Швейцариянең шәхси компаниясе "Skyguide" тарафыннан башкарыла. Цюрихта урнашкан диспетчер үзәгендә төнге сменада ике генә авиадиспетчер эшли. Бәрелеш булырдан тамчы элек диспетчерларның берсе тәнәфескә чыга; дежурда, бер юлы ике терминалда эшләп, 34 яшьлек диспетчер Петер Нильсен (нем. Peter Nielsen) һәм ассистентка кала.
Диспетчер бүлмәсендәге корамалларны бер өлеше сүнек була, һәм Нильсен бер FL360 (11 000 метр) эшелонындагы ике самолетның бер-берсенә бик җитди якынлашканын соң гына кебек кала. Аларның курсы кисешеннән бер минуттан да ким вакыт калганда ул, хәлле төзәтергә тырышып, 2937-се рейс экипажына түбәнәергә биеклек бирә.
Ту-154 пилотлары бу мәлгә әле сулдан якынлашкан "Боинг"ны күрми, ләкин аның белән аерылышу маневрын эшләүгә әзер була. Шунлыктан алар диспетчерның түбәнәергә кушкан командасы әйтелеп бетәр-бетмәс аны үтәргә керешә. Әммә аның артынча ук кабинада һавада хәтәр якынлашулары автоматик искәртү системасының (TCAS) югарыга күтәрелү крәклеге турасындагы командасы яңгырый. Бер вакытта 611-се рейс пилотлары шушындый ук системанын түбәнәергә кушкан командасын ала.
2937-се рейс экипажы әгъзаларының берсе (икенче очучы Иткулов) башкаларның игътибарын TCAS командасына җәлеп итә, аңа диспетчерның түбәнәергә команду бирүе турында әйтәләр. Бу аркасында беркем команданың алынуын расламый (ә очкыч түбәнәюен дәвам итә). Берничә секундтан Нильсен команданы кабатлый, бу юлы биеклек алынуы кичекмәстән раслана. Аннары диспетчер икенче очкыч турында хата белешмә бирә, ул очкыч Ту-154 тән уңга дип белдерә. Ары каплама үлчәгечләрен чишү 2937-се рейс пилотларының кайсы берәүләренең бу мәгълүмат аркасында яңылышканмын дәлилли, алар, мөгаен, TCAS экранында күренмәгән тагын бер очкыч бар, дип уйлагандыр. Ту-154 TCAS искәртүенә түгел, диспетчер күрсәтмәсенә тиешле түбәнәюен дәвам итә. Пилотларның берсе дә диспетчерга алынган командаларның капма-каршылыклы булуы турында хәбәр итми.
Шул ук вакытта 611-се рейс TCAS инструкциясен үреп түбәнәя. Мөмкинлек чыгу белән пилотлар бу хакта Нильсенга хәбәр итә. Диспетчер бу вакытта икенче ешлыктагы башка очкыч бәйләнешкә чыкканлыгы аркасында хәбәрне ишетми.
Соңгы секундларда ике самолетның да пилотлары бер-берсен күрә һәм штурваллары тулысынча борып, бәрелеште булдырмаска тырыша, ләкин бу ярдәм итми. 21:35:32 сәгаттә BTC 2937 һәм DHX 611 рейслары 10634 метр биеклектә (FL350 эшелоны) тура почмак ясап диярлек бәрелешә. "Боинг"ның пәрәвез белән түшәлгән вертикаль койрык тотырыкландыручы Ту-154-нең фюзеляжына суга һәм аны урталай билгели. Колап төшеп барганда Ту-154 һавада дүрт өлешкә бүленә, бу өлешләр Юберлинген янында аерым-аерым төшә. Тотрыкландыргычлар язган "Боинг" идарәне югалта һәм, төшеп барганда ике двигателеннән дә язып, 21:37 сәгатьтә Ту-154 тән 7 километрда җиргә бәрелә һәм тулысынча җимерелә. Ике самолетның да бортындагы кешеләр (Ту-154-тәге 69 кеше һәм "Боинг"тагын 2 кеше) һәлак була. Ике лайнерның да ярчыклары торак йортларның ихаталарына да төшсә дә, җирдә зыян күрүчеләр булмый.