Азәрбайҗанның авыл хуҗалыгы
Әзербайҗанның авыл хуҗалыгы-Азәрбайҗан икътисады тармагы. Авыл хуҗалыгы специальләшә нигездә, йөземлек, бакчачылык, тәмәке үстерү, яшелчә үстерү, терлекчелек һәм Ефәкчелек. Төп техник культуралар-мамык, тәмәке, чәй. Иртә яшелчә үстерү, субтропик җиләк-җимеш үстерү алга киткән.
Әзербайҗан Республикасы территориясе 86,6 мең кв. км тәшкил итә (12 %-Урман, 1,6 - су бассейны, 52,3 % - авыл хуҗалыгы өчен яраклы җирләр, 34,1 % - башка җирләр). Гомуми җир мәйданыннан (8,7 млн. га) авыл хуҗалыгы җирләре 4,6 млн. га тәшкил итә, шулардан 1,8 млн.гектардан артык сөрүлек җирләре өлешенә туры килә, 2 млн. га җәйге һәм кышкы көтүлекләр алып тора, авыл хуҗалыгы җирләренең бер өлеше күпьеллык үсентеләр белән мәшгуль. Сөрүлек җирләренең яртысы диярлек ил — Курск-Аракса түбәнлегенә урнашкан.
Әзербайҗанның тулаем эчке продуктында авыл хуҗалыгы өлеше-5,7 % (2012 ел). Әзербайҗанның авыл хуҗалыгында, ауда һәм урман хуҗалыгында өстәмә кыйммәтнең гомуми күләме — 2318 млн манат (2012 ел).
Тарих үзгәртү
1995 елда үткәрелә торган аграр реформалар ил икътисадында базар мөнәсәбәтләрен төзүгә, җирне һәм мөлкәтне файдалануга, тармак структурасына һәм эшмәкәрлекне формалаштыруга җитди йогынты ясады. Авыл хуҗалыгында дәүләт алмашына җир биләмәләре, терлек, җитештерү һәм җитештерү булмаган өлкәләр, авыл хуҗалыгы техникасы буенча шәхси милек формасы килде. Авыл хуҗалыгы җитештерүчеләренең саны 1.208,7 кеше булган, шуларның 99,98% - шәхси производстволар, 0,02% -дәүләт; 66,8% - гаилә, 32,8% - йорт, 0,2% - фермер хуҗалыклары.
2006 елда тулаем эчке продуктка авыл, аучылык һәм урман хуҗалыгында өстәлмә бәясенең чагыштырма авырлыгы 7,1% тәшкил иткән, бу 2005 ел белән чагыштырганда 0,9% ка арткан. Үсемлекчелектә 0,8% ка кимегән, ә терлекчелектә үсеш 2,9% ка арткан. Сөрүлек җирләре кимү сәбәпле (бәрәңге өчен-5,4%, бахчевлар-0,5%, чәй плантацияләре 38,5% ка) игенчелектә җитештерү күләме кимегән. Авыл хуҗалыгы һәм урман хуҗалыгы һәм балыкчылык өчен бүлеп бирелгән бюджет чараларының чагыштырма күләме 3,5% ка, ә 2005 ел белән чагыштырганда 37,2% ка артты.
2006 елда азык-төлек продукциясе импортының һәм экспортының чагыштырма күләме 10,6% һәм 5,1% тәшкил итте.
2007 елда авыл хуҗалыгы структурасы (чагыштырма бәяләрдә, нәтиҗәгә): үсемлекчелек — 56,2 %, терлекчелек — 43,8 %.
Икмәк җитештерү (2007 елда) — 2 млн. тоннага якын (652 мең га), мамык-100 мең тоннага якын, тәмәке-2,8 мең тонна, шикәр чөгендере-137 мең тонна, бәрәңге — 1036 мең тонна, яшелчә — 1219 мең тонна, җиләк — җимеш — 675 мең тонна, виноград — 100 мең тоннага якын, ит җитештерү (шул исәптән кош — 147 мең тонна), сөт — 1330 мең тонна, йомырка-573 млн.данә.
Барлык авыл хуҗалыгы җитештерүе (факттагы бәяләрдә) — 2318 млн манат. (якынча 2,9$ млрд.) - тулаем эчке продуктның якынча 5,7 %.
Авыл хуҗалыгы тармагының үзгәртү
Әзербайҗанның авыл хуҗалыгында терлекчелек җитештерүчәнлеге 39 % тәшкил итә, ә игенчелек - 61%, аның төп өлкәсе-ашлык үстерү.
Зерноводство үзгәртү
Бөртеклеләрдә Шекә, Исмаиллы, Шомах, Җәлилбад, Сабирабад, Агҗабеди, Балакан һәм Бейлаган кебек төбәкләр аеруча аерылып тора. Биредә сарыбугда, гөргәндә, гарагылчыг, хырдабугда, Гөлүсәр, кяря, Карабах бугдас, агбугда, сәябүдә, гәрәгилбүдә, топбашбугда, аг арпа, шешәри арпа, гылыджи арпа кебек төрләр үсеш ала.
Үсемлекчелек үзгәртү
Мамыкчылык үзгәртү
_(2).jpg)
Бу бер борынгы һәм стратегик мөһим тармакларның авыл хуҗалыгы. Үсеш алган бу Гяндже, Гекчае, Агдаше, Саатлы, Сабирабаде, Сальяне һ. бд.
Табаководство үзгәртү
Тәмәке-икенче төп техник үсемлек Соң мамык. Шекәләр, Огуз, Габале, закатала, Балакен, Масаллар, Ярдымлы, Мерик, Губалдлар, Зангелан, Нагорный Карабах, Кельбеджер һәм Нахчивани үстерәләр.
Чәйчелек үзгәртү
Әзербайҗан Грузиядән соң чәй үстерү буенча Кавказда икенче урында тора. Нигездә көньяк төбәкләрдә - Ленкорани, Астар, Масаллар, өлешчә Закаталда үсеш алган.
Яшелчәчелек һәм бахчеводство үзгәртү
Үсеш алган барлык диярлек төбәкләрдә.
Бәрәңге үзгәртү
Көнбатыш төбәкләрдә – Кедабеке, товарлыклы, Шамкирә, өлешчә Дашкесанда, Гейгельдә, шулай ук казларда үсеш алган. Бәрәңгенең минималь ихтыяҗы, нигездә, эчке җитештерү хисабына канәгатьләндерелә.
Йөземлек үзгәртү
Бу иң алга киткән һәм табышлы тармак. Гянджа-Газах, Кура-Әрәксинә, Шәмахә һәм Нахчива зоналарында үстерелә. Республиканың төрле төбәкләрендә Франция, Италия, Испания, Иран, Грузия, Молдова, Украина, Үзбәкстан һәм тд югары сортлы виноградның 70тән артык төре чәчелгән.
бакчачылык үзгәртү
Барлык төбәкләрдә диярлек үсеш алган; алма-Гөбә-Хачмаз зонасы, чикләвек, каштан – Шекә-Закаталь зонасы, цитрус (лимон, апельсин, мандарин, фейхуа) – Ленкорань-Астарда, тутовое агач - аран зонасында.
Ефәкчелек үзгәртү
Аран зонасында үсеш алган. тау алды районнары да, Балакен, Закатала, Гах.
Терлекче үзгәртү
Терлекчелек Әзербайҗанда авыл хуҗалыгының иң мөһим тармакларының берсе, әмма халыкның ит һәм сөт продуктларына булган ихтыяҗын яртылаш кына канәгатьләндерә. Терлекчелек нәкъ менә Әзербайҗанның тау районнарында, бигрәк тә Ширван һәм Кельбаджар-Лача зоналарында үсеш алган.
Җитештерү үзгәртү
Барлык районнарда диярлек үсеш алган. Төп урынны мөгезле терлек - сыер алып тора. Аран һәм Шекә-Закаталь төбәкләрендә буйволлар үрчетәләр. Мөгезле эре терлекләрнең 70% ы сыерлар һәм буйволлар тәшкил итә.
Сарык асраучылык үзгәртү
Җәйге һәм кышкы көтүлекләргә бүленә һәм табигый азык барлыкка килә. Йон һәм шкура хезмәт итә чимал өчен җиңел сәнәгать.
Кошчылык үзгәртү
Нигездә Баку, Гәнҗи, Нахчивани шәхси хуҗалыкларында үсеш алган. Халыкның кош-корт һәм йомырка итенә булган ихтыяҗын канәгатьләндерә. Азык базасының җитешсезлеге кошчылык тармагын үстерүгә комачаулый.
Статистика үзгәртү
Чәчү мәйданы авыл хуҗалыгы культураларын[1]:
| translate.yandex.ru
Күрсәткеч (барлык хуҗалык категорияләре буенча) |
2016 елга |
| Мәйданы чәчү барлык авыл хуҗалыгы продуктлары | 1628.3 (меңгектар) |
| Мәйданы бөртекле ашлык чәчү | 997.5 (меңгектар) |
| Чәчү мәйданы техник үсемлекләр | 73.6 (меңгектар) |
| Чәчү мәйданы мамык | 51.4 (меңгектар) |
| Чәчү мәйданы тәмәке | 2.4 (меңгектар) |
| Мәйданы чәчү, бәрәңге | 62.8 (меңгектар) |
| Мәйданы яшелчәләр чәчү | 73.7 (меңгектар) |
| Чәчү мәйданы бахчевых культуралар | 26.4 (меңгектар) |
| Чәчү мәйданы шикәр тростника | 7.1 (меңгектар) |
| Чәчү мәйданы азык берәмлеге үсемлекләр | 394.1(меңгектар) |
| Мәйданы чәчү, җиләк-җимеш һәм җиләк-җимеш | 171.6 (меңгектар) |
| Чәчү мәйданы виноград ныћ | 16.0 (меңгектар) |
| Чәчү мәйданы чәй | 1.0 (меңгектар) |
Авыл хуҗалыгы продукциясен җитештерү[2]:
| Күрсәткеч (барлык хозяйственным категорияләренә) | 2016 елга |
| Җитештерү бөртеклеләрнең | 3065.1 (мең тонна) |
| Уртак җыю хлопка | 89.4 (мең тонна) |
| Уртак җыю тәмәке | 3.6 (мең тонна) |
| Уртак җыю, бәрәңге | 902.4 (мең тонна) |
| Гомуми яшелчә җыю | 1270.6 (мең тонна) |
| Уртак җыю бахчевых культуралар | 464.8 (мең тонна) |
| Уртак җыю җиләк-җимеш һәм җиләк-җимеш | 882.8 (мең тонна) |
| Уртак җыю виноград ныћ | 136.5 (мең тонна) |
| Уртак җыю шикәр тростника | 312.6 (мең тонна) |
| Уртак җыю чәй | 1.0 (мең тонна) |
Мөгезле эре терлекләрнең баш саны[3]:
| Күрсәткеч (барлык хозяйственным категорияләренә) | 2017 елда (1 гыйнварга) |
| Мөгезле эре терлекләрнең баш саны | 2698.5 (мең баш) |
| Саны коровьих табунов | 2484.3 (мең баш) |
| Саны табунов буйвола | 214.2 (мең баш) |
| Сыерлар | 1196.2 (мең баш) |
| Баш саны буйволов | 102.8 (мең баш) |
| Мөгезле сарыклар һәм кәҗәләр | 8614.8 (мең баш) |
| Мөгезле сарыклар | 7966.5 (мең баш) |
| Мөгезле кәҗә | 648.3 (мең баш) |
| Дуңгызлар | 4.4 (мең баш) |
| Мөгезле кош | 28009.5 (мең баш) |
| Мөгезле ат | 71.6 (мең баш) |
| Баш саны верблюдов | 0.2 (мең баш) |
| Терлекләр мул | 0.1 (мең баш) |
Җитештерү төп азык-төлек товарлары[4]:
| Күрсәткеч (барлык хозяйственным категорияләренә) | 2016 елга |
| Җитештерү сугым мяся | 302.2 (мең тонна) |
| Сөт җитештерү | 2009.9 (мең тонна) |
| Йомырка җитештерү | 1609.8 (мең тонна) |
| Йон җитештерү | 16.7 (мең тонна) |
| Коконов җитештерү | 0.2 (мең тонна) |
См. шулай ук үзгәртү
- Хлопководство бу Азерабайджане
- Агросәнәгать комплексы
- Икътисад Әзербайҗан
- Флора Әзербайҗан
- Фауна Әзербайҗан
- Шелководство Әзербәйҗандагы
Төрле формадагы конденсаторлар үзгәртү
- ↑ The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. www.azstat.org. 2017-10-03 тикшерелгән.
- ↑ The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. www.azstat.org. 2017-10-03 тикшерелгән.
- ↑ Malova Anna. The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. www.azstat.org. 2017-10-03 тикшерелгән.
- ↑ The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. www.azstat.org. 2017-10-03 тикшерелгән.