Tatarstanda dini tormış

Tatar xalqınıñ borınğı babaları, uydırma-xorafatlarğa ışanıp, äylänä-tirä dönyanı canlı itep kürgännär. Alarnıñ küzallawlarınça, törle küreneşlär b-n ilahi köçlär idarä itkän, kük allası Täñre - baş alla sanalğan (k. Mäcüsilek).

8-9 yözlärdä bolğarlar cirenä İslam dine ütep kerä başlí.

922. yılda İdel buyı Bolğarında İslam däwlät dine dip iğlan itelä. Şunnan soñğı Tatar däwlätlärendä İslam dine ruxi-mädäni wazifanı başqarıp kilä.

XVI ğasırda Tatar xanlıqların Rusiä patşalığı üzenä buysındırğannan soñ, Tatar xalqı mäktäp-mädräsälären, mäxällälären, ruxaniların yuğalta, ruxi tormışı fäqirlänä bara. Patşa xökümäte häm prawoslawie çirkäwläre tarafınnan dini häm milli ezärlekläwlär näticäsendä möselman xalıqları küp tapqırlar baş kütärergä mäcbür bula.

1773 yılda Sinod färmanı basılıp çığa, 1788 yılda Ufa şähärendä möselmannarnıñ Diniä näzaräte oyıştırıla (k. Räsäy häm BDBnıñ Auropa illäre möselmannarı Üzäk diniä näzaräte), bu inde İslam dineneñ räsmi tanıluın añlata.

1992 yılğa qädär bu näzarät Eçke Räsäy häm Seber möselman cämğiätlärenä citäkçelek itä.

XX ğasır başında Qazan gubernasında ğına da 1152 mäçet eşli.

XVI ğasır'nıñ 2. yartısında töbäktä xristian dine tarala başlıy.

1555 yılda Qazan yıparxiäse oyıştırıla (k. Xristianlaştıru säyäsäte).

XX ğasır başında Tatarstan territoriäsendä Qazan, Vätqa, Samara, Sember häm Ufa yıparxiälärenä qarağan 600 pravoslavie mäxälläse häm 30 monastır' eşläp kilä. Sovet däwläteneñ din ölkäsenä qağılışlı säyäsäte RSFSR XKSnıñ "Çirkäwne däwlättän häm mäktäpne çirkäwdän ayıru turında"ğı ("Ob otdelenii serkwi ot ğosudarstwa i şqolı ot serkwi", 1918) dekretı h.b. doqumentlar b-n bilgelänä. Dinneñ cämğiät tormışına yoğıntısı şaqtí çiklänä.

1980-yıllar axırına Tatarstanda terkälgän 38 dini cämğiät kenä qala (18 möselman, 15 prawoslawie, 1 protestant h.b.).

1990-yıllar başınnan dini konfessílarnıñ eşçänleklären cäyelderü öçen yaña mömkinleklär tua.

1992 yılda Tatarstan möselmannarınıñ Diniä näzaräte tözelä häm ul 2001. yılda räsmiläşterelgän 804 möselman cämğiäten berläşterä. Qazan yıparxiäsenä 175 dini cämğiät kerä. TRda pravoslavieneñ iske tärtip tarafdarları (staroobryadçılar), katoliklar, lüterännar, baptistlar, adventistlar, yähüdilär, buddistlar h.b. dini cämğiätläre dä bar.

1990-yıllarda Bähai, Äxmädiyä, Soñğı Ğähed h.b. dini xäräkät häm ağımnar tarala başlıy.

Mäğärif

Soñğı yıllarda Tatarstan Cömhüriätendä İslam dine belän qızıqsınu, mäxällälärdä imam-xatıyb bulıp häm möselman uqu yortlarında möğällimnär bulıp eşläwçe hönärilärgä ixtıyac artu säbäple hönäri möselman uqu yortları buldırıldı.

Bügenge köndä mondıy uqu yortları eşli:

• Qazan şähärendä:
  • Qazan İslam İnstitutı;
  • «Möxämmädiä» yuğarı möselman mädräsäse;
  • İslam dinen qabul itügä 1000 yıl isemendäge yuğarı möselman mädräsäse.

• Yar Çallı şähärendä:
  • "Yoldız" urta möselman mädräsäse;
  • "Aq mäçet" urta möselman mädräsäse.

• Tübän Kama şähärendä:
  • «Risalä» urta möselman mädräsäse.

• Älmät şähärendä:
  • R. Fäxretdin isemendäge urta möselman mädräsäse.

• Bua şähärendä:
  • Urta möselman mädräsäse.

• Norlat şähärendä:
  • Urta möselman mädräsäse.

Sanap ütelgän uqu yortlarında 1000nän artıq şäkert uqıtıla, wä här mäçettä diärlek başlanğıç mädräsälär dä eşli.

TC MDN tarafınnan barlıq uqu yortları öçen uqu plannarı tözelgän.

• 1 däräcä - başlanğıç mädräsä, uqu däwamlığı 1 yıl.
• 2 däräcä - urta maxsus mädräsä, uqu däwamlığı 2 yıl.
• 3 däräcä - yuğarı mädräsä, uqu däwamlığı 5 yıl.
• 4 däräcä - İÜ, uqu däwamlığı:
  • 1 basqıç- bakalavr, 4 yıl;
  • 2 basqıç- magistr, 6 yıl;
  • 3 basqıç- aspirantur, 8 yıl.

Şulay uq qarağız

Яңа чукындырылган татарлар, алар өчен махсус сөрү җирләре бүлеп бирү һәм мәчетләрне җимерү турында