Wikipedia

Австрия

(Avstriä Respublikası битеннән юнәлтелде)

Австрия (алман. Österreich) – Европада урнашкан ил. Европа берлегенә керә.

Австрия
алман. Republik Österreich
алман. Österreich
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 12 ноябрь 1918
Рәсми исем Österreich[1]
Кыскача исем 🇦🇹
Гомер озынлыгы 81 ел[2]
... хөрмәтенә аталган көнчыгыш
Демоним Oostenrijker, Austrian, osztrák, østriger, Austriano, Lösteränan, نمساوي, نمساوية, نمساويون, австрийцы, австрієць, австріяка, австрійка, австріячка, австрійці, австріяки, austriaco[3], אוסטרי, אוסטרית, austrieci, austriac, austriacă, অস্ট্রীয়, austriaco, austriaca, austriaci, austriache, osteraices, austriacu, austriaca, austerrikar, Österreicher, Autrichien[4], Autrichienne[4], Aŭstrio, Österreicherin, austrìago, austrìaga, austrìaghe, austrìaghi, österrikare, ؤطريشي, ؤطريشية, ؤطريشين, ؤطريشيات һәм Ostarach[5]
Рәсми тел алман теле[6] һәм Австрия ишарәләр теле[d][7]
Гимн Аустрия гимны[8]
Мәдәният Австрия мәдәнияте[d]
Шигарь тексты Arrive and revive һәм Cyrraedd ac Adfer
Дөнья кисәге Европа[9]
Дәүләт  Австрия
Башкала Вена[10]
Сәгать поясы UTC+01:00[1]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Боден күле, Нойзидлер-Зе[d], Рейн, Дунай, Инн[d], Зальцах[d], Дие[d] һәм Морава[d]
Географик үзәк 47°33′22″ т. к. 13°46′52″ кч. о.
Иң көнчыгыш ноктасы 48°00′24″ т. к. 17°09′38″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы 49°01′14″ т. к. 15°01′14″ кч. о.
Иң көньяк ноктасы 46°22′20″ т. к. 14°33′50″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы 47°16′14″ т. к. 9°31′51″ кч. о.
Геомәгълүматлар Data:Austria.map
Иң югары ноктасы Гросглокнер[d]
Иң түбән ноктасы Нойзидлер-Зе[d]
Идарә итү формасы федератив парламент республикасы[d] һәм катнаш төрдәге республика[d][11][10]
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Австрия президенты[d][12]
Ил башлыгы Александр Ван дер Беллен[13]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Австрия федераль канцлеры[d]
Хөкүмәт башлыгы Карл Нехаммер[d]
Башкарма хакимият Австрия федераль хөкүмәте[d]
Канунбирү органы Австрия парламенты[d]
Югары мәхкәмә органы Австрия конституция мәхкәмәсе[d]
Үзәк банкы Австрия милли банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Италия, Франция, Германия, Лихтенштейн, Сербия, Австралия, Кения, Украина, Согуд Гарәбстаны, Россия, Исраил, Хорватия, Кытай, Югославия[d], Косово Җөмһүрияте, Канада, Чехия, Словакия, Молдова, Гөрҗистан, Индонезия, Маҗарстан, Чили, Дания, Литва, Швейцария, Төркия, Колумбия, Уругвай, Пакьстан, Кытай Җөмһүрияте, Вьетнам, Мексика, Көньяк Корея, Төньяк Македония, Япония, Һиндстан, Греция, Бангладеш, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[14], Албания һәм Польша
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Халыкара икътисадый хезмәттәшлек һәм үсеш оешмасы, ОБСЕ, Аурупа Берлеге, Аурупа шурасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Көньяк Европа обсерваториясе[d], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d], Азия үсеш банкы[d], Австралия группасы[d], Европа түләүләр берлеге[d], Евроконтроль[d], Ракета технологияләрен контрольдә тоту режимы[d][15], Интерпол[16][17], Атом-төш чималны сатучылар төркеме[d][18], ХКТО[d][19][20], Movement Coordination Centre Europe[d][21], Халыкара энергетика агентлыгы[d][22], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[23], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[24][25], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][26], Шенген зонасы[d][27], Visa Waiver Program[d][28], Бөтендөнья метеорология оешмасы[29], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[30], Халыкара хәрби спорт советы[d][31], Халыкара миграция сәясәтен яхшырту үзәге[d], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][32], Холокостны истә тоту һәм өйрәнү буенча халыкара оешмасы[d][33] һәм Европа ирекле сәүдә ассоциациясе[d]
Рәсми бәйрәм Яңа ел көне[d][34], Богоявление[d][34], Пасха дүшәмбесе[d][34], Беренче май[34], Күккә күтәрелү көне[d][34], Изге Рух дүшәмбесе[d][34], Христос тәне һәм каны бәйрәме[d][34], Изге гыйффәтле кыз Мәрьямнең дөньядан күкләргә күчүе[d][34], Австрия милли бәйрәме[d][34], Праздник непорочного зачатия[d][34], Бар изгеләр көне[d][34], Раштуа[34] һәм Изге Стефан көне[d][34]
Балигълык яше 18 яшь
Никахка керү яше 18 яшь
Халык саны 8 979 894 (2022)[35]
Ир-ат халкы 4 367 938[2], 4 387 322[2], 4 407 703[2] һәм 4 451 539[2]
Хатын-кыз халкы 4 511 982[2], 4 529 542[2], 4 548 093[2] һәм 4 590 312[2]
Административ бүленеше Бургенланд[d], Каринтия[d], Түбән Австрия[d], Югары Австрия[d], Зальцбург[d], Штирия[d], Тироль[d], Форарльберг[d] һәм Вена
Су өслеге өлеше 1,7 ± 0,1 процент[36]
Акча берәмлеге евро
Номиналь тулаем эчке продукт 480 368 403 893 $[37] һәм 471 400 066 091 $[37]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,916[38]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,851[39]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече 24,9
Эшсезлек дәрәҗәсе 5 ± 1 процент[40]
Медиан керем 34 911 $[41]
Нәрсә белән чиктәш Италия, Лихтенштейн, Швейцария, Чехия, Маҗарстан, Словакия, Словения һәм Германия
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d]
Челтәр көчәнеше 230 вольт[42]
Электр аергычы төре Europlug[d][42] һәм Schuko[d][42]
Туризм мәгълүмати үзәге Австрия милли туризм офисы[d]
Алыштырган Аустрия-Маҗарстан
Кулланылган тел алман теле, хорват теле, градищанско-хорватский язык[d], словен теле, маҗар теле, Австрия ишарәләр теле[d], алман теленең Австрия диалекты[d], алман теленең Швейцария диалектлары[d], алман теленең Вальзер диалекты[d], алеманн теле[d] һәм бавария теле[d]
Бюджет 123 488 300 000 €[43]
Мәйдан 83 878,99 ± 0,01 км² (1 гыйнвар 2014)[44]
Һәштәге Österreich һәм Austria
Югары дәрәҗәле Интернет домены .at
Харита сурәте
Позиционная карта
Рельефная позиционная карта
Подробная карта
Эчтәлеге Northern Lower Austria Alps[d]
Тематик география Австрия географиясе[d]
Нинди вики-проектка керә Проект:Австрия[d]
Ачык мәгълүматлар порталы Open Data Österreich[d]
Феноменның икътисады Австрия икътисады[d]
Феноменның демографиясе Австрия халкы[d]
Оешмада рәсми күзәтүче статусы Франкофония[d][45]
Спутниковый снимок
Джини коэффициенты 30,2[46]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 20 процент
Тулаем туулар коэффициенты 1,48[47]
Шәһәр халкы 5 196 085[2], 5 238 479[2], 5 283 472[2] һәм 5 357 839[2]
Авыл халкы 3 683 835[2], 3 678 385[2], 3 672 325[2] һәм 3 684 012[2]
Уку-язу нисбәте 99 процент[48]
Демократия индексы 8,16[49]
Туым күрсәткече 9,6[2], 9,4[2], 9,6[2] һәм 9,1[2]
Үлем күрсәткече 9,4[2], 10,3[2], 10,3[2] һәм 10,3[2]
Happy Planet Index score 46,8[50]
Илнең мобиль коды 232
Илнең телефон коды +43
Халыкара префикс 0
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 112[d], 122[d][51], 133[d][51], 144[d][51], 140[d], 120[d] һәм 123[d]
Илнең GS1 коды 900-919
Номер тамгасы коды A
Диңгездәге идентификацияләү номеры 203
Шәрәфле ватандашлар төркеме Төркем:Австрия шәрәфле ватандашлары[d]
Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Австриядә җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Австриядә төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Австрия Викиҗыентыкта

География

үзгәртү

Австрия территориясенең 70% өлешен таулар алып тора. Аның көньяк өлешен Көнчыгыш Альп таулары — Югары Тауэрн (биеклеге 3797 метрга кадәр) һәм Түбән Тауэрн; төньяк өлеше — үрләр булган тигезлек, кырый төньяк-көнчыгышта ул Урта Дунай тигезлеге белән тоташкан. Файдалы казылмалар: карамай, газ, магнезит, көрән күмер, тимер һәм кургашын-тутыя мәгъдәннәре, графит, аш тозы; төзелеш материалларының запаслары да бар.

Климаты уртача. Гыйнварның уртача температурасы —1…—4 °C, июльдә +15…+18°Cкача. Елга 500—900 мм, тауларда 2000 миллиметргача явым төшә. Төп елга — Дунай һәм аның кушылдыклары (Инн, Траун, Энс, Драва һ.б.).

Елгалар зур энергоресурсларга ия. Күлләр күп, аларның күпчелеге бозлыклардан пәйда булган. Кәсле-көлсу һәм соры урман туфраклары, көньяк-көнчыгышта селтеле көлсулашкан кара туфраклар, тауларда тау-соры, тау-болын, тау-көлсулашкан туфраклар. Австрия мәйданының 40% өлеше урманнар. 2000 м биеклектә тау болыннары башлана.

Тарих

үзгәртү

БЭК 1 гасырдан башлап бу җирдә төрле кабиләләр, нигездә кельтләр яшәгән. Безнең эраның 6 гасыр азагында Австрия көнбатышына баварлар, үзәк һәм көнчыгыш өлешләренә славян кабиләләре (нигездә словеннар) күчеп килеп урнаштылар. 8 гасыр ахырында Австрия Франк дәүләте составына, бу дәүләт таркалганнан соң (843), Көнбатыш Франк кыйраллыгы составына керде. 10 гасырның икенче яртысында булдырылган Көнчыгыш маркасы Австрия дәүләтен нигез салган. 1156 елдан башлап Австрия Изге Рим империясе тәркибендәге һерцоглык. 12 гасыр азагыннан 14 гасыргача Австрия һерцоглары Штирия, Каринтия, Краина, Тирольне кушып алганнар.

Административ бүленеш

үзгәртү
Австрия 9 федераль җиргә бүленә:
  1. Бургенланд
  2. Каринтия
  3. Түбән Австрия
  4. Югары Австрия
  5. Зальцбург
  6. Штирия
  7. Тироль
  8. Форарльберг
  9. Вена шәһәре
 

Халык

үзгәртү

Халык саны — 9 104 772 кеше (2023). Иң зур этник төркем — халкының 88,6%ны тәшкил итүче алмантелле австриялеләр. Төп тел — алман теле. Австриялеләрнең сөйләм һәм рәсми теле Алманиядәге алман теленнән җитди рәвештә аерыла. Австрия шивәләре Алманиянең бавар шивәсенә һәм Швейцариянең алман теленә якын. Шуннан тыш, 6 танылган милли азчылык та бар: хорватлар, словеннар, чехлар, словаклар, маҗарлар һәм чегәннәр. Словеннар, хорватлар һәм маҗарлар Штирия, Каринтия һәм Бургенландның кайбер районнарында, Венада шулай ук чехлар һәм яһүдләр яши.

Торак пунктлар

үзгәртү
2012 ел
 
Вена
 
Грац
 Урын Шәһәр Төбәк Халык саны Урын Шәһәр Төбәк Халык саны  
Линц
 
Зальцбург
1 Вена Вена 1,775,84300 11 Винер-Нойштадт Түбән Австрия 42,273
2 Грац Штирия 269,997 12 Штайр Түбән Австрия 38,120
3 Линц Югары Австрия 193,814 13 Фельдкирх Форарльберг 31,428
4 Зальцбург Зальцбург 146,631 14 Брегенц Форарльберг 28,412
5 Иннсбрук Тироль 124,579 15 Клостернойбург Түбән Австрия 26,395
6 Клагенфурт Каринтия 096,640 16 Леондинг Югары Австрия 26,174
7 Филлах Каринтия 060,004 17 Баден Түбән Австрия 25,229
8 Вельс Югары Австрия 059,339 18 Вольфсберг Каринтия 24,993
9 Санкт-Пөлтен Түбән Австрия 052,145 19 Леобен Штирия 24,466
10 Дорнбирн Форарльберг 046,883 20 Крем Түбән Австрия 24,085


Дәүләт корылышы

үзгәртү

Австрия — федератив җөмһүрият. Гамәлдәге конституция 1920 елда кабул ителгән. Дәүләт башлыгы — федераль президент, ул халак тарафыннан 6 елга сайлана. Канун чыгаручы хакимиятне ике пулатлы парламент: Милли Шура (аскы пулат) һәм Федераль Шура (югары пулат) гамәлгә ашыра. Башкарма хакимиятне федерал президент һәм ул билгеләнгән федераль канцлер җитәкчелегендәге хөкүмәт гамәлгә ашыра. Һәр җирнең үз конституциясе һәм канун чыгаручы органы бар.

Икътисад

үзгәртү

Австрия — югары дәрәҗәдә үскән индустриаль-аграр дәүләт. Тулаем эчке продуктта авыл хуҗалыгы 1,7%, сәнәгать 32,3%, хезмәт күрсәтү тармагы 65,8%ны тәшкил итә.

2012 елгы мәгълүматларына күрә, Австрия экспорты 163,1 миллиард долларны тәшкил итә; Алмания — 31.4%, Италия — 7.0%, Франция — 4.7%, Швейцария — 4.5%, АКШ — 4.4%.[52] Төп экспорт таварлары — машиналар һәм җиһазлар, транспорт чаралары һәм запас өлешләре, кәгазь һәм катыргы, митал эшләнмәләр, химик матдәләр, тимер һәм корыч, текстиль, азык-төлек.

Австрия экспорты 170,5 миллиард долларны тәшкил итә; төп партнелар: Алмания — 42.1%, Италия — 6.6%, Швейцария — 5.1%.[53] Төп импорт таварлары — машиналар һәм җиһазлар, автомобильләр, химикатлар, митал эшләнмәләр, карамай һәм карамай мәхсулатлары; ашамлыклар.

Австрия икътисадында эре чит ил корпорацияләре мөһим роль уйный.

Дин

үзгәртү

Австриядә барлык халыкның 56,9 % ы — католик чиркәве тарафдары, православие динендәгеләр — 8,8 %, протестантлар — 3,3 %, ислам динен тотучылар 7, 9 %, буддистлар 0,3 % тәшкил итә; бер дингә дә табынмаучылар 22,7 % (2018)[54].

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 Central Intelligence Agency The World Factbook — Washington, D.C.: Central Intelligence Agency, U.S. Government Printing Office, 1981. — ISSN 0277-1527; 1553-8133
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 2,23 2,24 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  3. ↑ https://dle.rae.es/austriaco?m=form
  4. ↑ 4,0 4,1 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  5. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  6. ↑ 8.1 // Конституция Австрии
  7. ↑ 8.3 // Конституция Австрии
  8. ↑ http://www.austria.gv.at/site/5131/default.aspx
  9. ↑ https://www.workwithdata.com/place/austria
  10. ↑ 10,0 10,1 Федеральный конституционный закон
  11. ↑ #Österreich // (unspecified title)
  12. ↑ Конституция
  13. ↑ http://www.bundespraesident.at/dr-heinz-fischer/
  14. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  15. ↑ http://mtcr.info/partners/
  16. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  17. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Europe/AUSTRIA
  18. ↑ http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1 — Атом-төш чималны сатучылар төркеме.
  19. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  20. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/austria
  21. ↑ http://mcce-mil.com/wp-content/uploads/glance/MCCE-AT-A-Glance-September-2017.pdf — Movement Coordination Centre Europe.
  22. ↑ https://www.iea.org/countries/membercountries/ — Халыкара энергетика агентлыгы.
  23. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  24. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  25. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=32
  26. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  27. ↑ https://www.touteleurope.eu/les-pays-membres-de-l-espace-schengen.html
  28. ↑ https://www.dhs.gov/visa-waiver-program-requirements
  29. ↑ https://public.wmo.int/en/members/austria
  30. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  31. ↑ https://www.milsport.one/cism/members-nations/europe/austria-aut
  32. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  33. ↑ https://holocaustremembrance.com/countries/austria
  34. ↑ 34,00 34,01 34,02 34,03 34,04 34,05 34,06 34,07 34,08 34,09 34,10 34,11 34,12 § 7 Abs. 2 // Arbeitsruhegesetz
  35. ↑ https://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstand_und_veraenderung/bevoelkerung_zu_jahres-_quartalsanfang/023451.html
  36. ↑ http://en.worldstat.info/World/List_of_countries_by_Water_surface_(percentage_of_total_area)
  37. ↑ 37,0 37,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  38. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  39. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  40. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  41. ↑ https://news.gallup.com/poll/166211/worldwide-median-household-income-000.aspx — Институт Гэллапа.
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  43. ↑ Das österreichische Bundesbudget
  44. ↑ http://www.statistik.at/web_de/static/k37_054436.pdf
  45. ↑ https://www.francophonie.org/node/1001
  46. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  47. ↑ Бюро статистики Австрии — 1829.
  48. ↑ https://knoema.com/atlas/Austria/topics/Education/Literacy/Adult-literacy-rate
  49. ↑ 2020 Democracy Index
  50. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=AUT
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге
  52. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#nz 2016 елның 2 октябрь көнендә архивланган.https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#au 2016 елның 2 октябрь көнендә архивланган.
  53. ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2016-08-06, retrieved 2015-09-05 
  54. ↑ Peter Mayr, Markus Rohrhofer. In Österreich leben mehr Orthodoxe als Muslime. derstandard.at, 13.09.2018(алм.)

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
Бу — мәкалә төпчеге.
Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп,   Википедия проектына ярдәм итә аласыз.
Мөмкинлек булса, бу искәрмәне төгәлрәккә алыштырырга кирәк.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Австрия&oldid=4289871