Үзәккә омтылу тизләнеше

Үзәккә омтылу тизләнеше яки нормаль тизләнеш — кәкре юл өчен тизлекнең вектор юнәлеше үзгәреше җитезлеген тасвирлаучы тизләнешнең бер өлеше, икенче өлеше - тизлекнең модуль үзгәрешен тасвирлаучы тангенциаль тизләнеш булып тора.

Үзәктән куу көче F_cf
һәм үзәккә омтылу көче F_cp
$\mathbf {F} _{\text{cf}}=-m{\boldsymbol {\omega }}\times ({\boldsymbol {\omega }}\times \mathbf {r} )$
$|\mathbf {F} _{\text{cf}}|=m{\boldsymbol {\omega }}^{2}\mathbf {r}$

Үзәккә омтылу тизләнеше юл кәкрелегенең үзәгенә юнәлгән, шуннан атамасы чыккан, икенче исеме - нормаль тизләнеш.

Әлеге тизләнеш сәбәп булган көчләр суммасы - үзәккә омтылу көче дип атала.

Ньютонның 3-нче кануны буенча үзәккә омтылу көче үзәктән куу көченә тигез. Үзәктән куу көче - инерциаль булмаган хисап системасында кулланыла торган төшенчә.

Тасвир

Үзәккә омтылу тизләнеше болай бирелә:

$a_{n}={\frac {v^{2}}{R}}\$

яки

$a_{n}=\omega ^{2}R\ ,$

где $a_{n}\$ — нормаль (үзәккә омтылучы) тизләнеш, $v\$ — юлдагы сызыкча тизлек,

Чыгарылу

• $\mathbf {v} =v\,\mathbf {e} _{\tau }$ - тизлек векторы
• $\mathbf {e} _{\tau }$ - орынма векторы

$\mathbf {a} ={\frac {d\mathbf {v} }{dt}}={\frac {d(v\mathbf {e} _{\tau })}{dt}}={\frac {\mathrm {d} v}{\mathrm {d} t}}\mathbf {e} _{\tau }+v{\frac {d\mathbf {e} _{\tau }}{dt}}={\frac {\mathrm {d} v}{\mathrm {d} t}}\mathbf {e} _{\tau }+v{\frac {d\mathbf {e} _{\tau }}{dl}}{\frac {dl}{dt}}={\frac {\mathrm {d} v}{\mathrm {d} t}}\mathbf {e} _{\tau }+{\frac {v^{2}}{R}}\mathbf {e} _{n}\ ,$

биредә беренче кушылучы — тангенциаль тизләнеш, ө икенчесе — үзәккә омтылу тизләнеше.

• $e_{n}\$ юлга нормаль векторы
• $l\$ — юлның озынлыгы;
• $dl/dt=v\$.

Христиан Гюйненс беренче тапкыр үзәккә омтылу тизләнеше өчен тигезләмәне тапкан.

Моны да карагыз

• Үзәктән куу көче
• Кориолис көче

Әдәбият

• «Центробежная сила» в Большой советской энциклопедии
• Матвеев А. Н. Механика и теория относительности: Учебник для студентов вузов. — 3-е издание. — М.: ООО *"Издательский дом «ОНИКС 21 век»: ООО "Издательство «Мир и образование», 2003. — с. 405—406