Сембер чуаш укытучылар мәктәбе
Сембер чуаш укытучылар мәктәбе (рус. Симбирская чувашская учительская школа, чуаш. Чĕмпĕрти чăваш вĕрентӳçисен шкулĕ)— чуаш, рус һәм Идел буе башка халыкларының интеллигенциясе һәм укытучылары әзерләү үзәге. 1868 елның 28 октябрендә Сембер шәһәрендә, шул ук исемдәге губернаның административ үзәгендә чуаш халкы мәгърифәтчесе И. Я. Яковлев тарафыннан нигез салына. 1956 елда ябыла. «Сембер чуаш мәктәбе» буларак та билгеле.
| Сембер чуаш укытучылар мәктәбе | |
 | |
| Эшләү еллары | |
|---|---|
| Ябылган: | |
| Директоры: | |
| Төре: |
укытучылар мәктәбе |
| Адресы: | |
Тарих үзгәртү
1868 елда гимназист Иван Яковлев Сембердәге фатирда чуаш балаларын укыта башлый. 1871 елда Россия империясенең халык мәгарифе министрлыгы Сембер Чуаш мәктәбенә рәсми статус бирә. Сембер чуаш мәктәбе укытучысы итеп рәсми билгеләнгән беренче чуваш мәктәбе Калашников В. А. була. Тугыз елдан соң мәктәп укытучылар мәктәбенә әверелә.
1869-1886 елларда Сембер губерниясе халык училищелары директоры һәм инспекторы булып эшләгән И. Н. Ульянов, шулай ук Вишневский И. В., Ильминский Н. И., Шестаков П. Д. аның аякка басуына һәм үсешенә зур өлеш кертә.
Революциягә кадәр чуаш авылларында һәм шәһәрләрдә милли интеллигенция аз санлы була. 1870 елда патша хөкүмәте «Россиядә яшәүче чит ил кешеләрен белем бирү чаралары турында» махсус кагыйдәләр раслый, алар нигезендә Идел буенда башлангыч һәм ике класслы училищелар ачыла башлый. Сембер чуаш мәктәбе Милли кадрлар әзерләү өчен төп база булып тора. Педагоглар, шулай ук мәктәпне тәмамлаучылар Идел буе төбәгенең мәгариф һәм мәдәни дәрәҗәсен үстерү эшенә актив кушылдылар.
Иван Яковлевич җитәкчелегендәге Коллектив Чуваш профессиональ сәнгать һәм музыка мәдәниятенең барлыкка килү учагы булып тора. И. я. Яковлев халык иҗаты гасырлар аша алып килгән чуашларның иң кыйммәтле хәзинәсе дип саный.
Сембер мәктәбе үзенчәлекле милли университет, академия, консерватория, чуаш халкы театры булган.
1917 елдан Сембер чуаш мәктәбе — укытучылар семинариясе, 1920 елда — «Чуаш халык мәгарифе институты», 1923 елдан — педтехникум, 1937 елдан — педучилище.
1922 елда Бөтенрусия Үзәк Башкарма комитеты карары белән Сембер чуаш мәктәбе үзенә караган барлык мәдәният йортлары, җир кишәрлекләре, ферма белән бергә, аның иң бөек байлыгы буларак, чуваш халкына мәңгелек файдалануга тапшырылган. Бу карар 1956 елда Сембер шәһәре мәгариф бүлегенең гади генә карары белән юкка чыгарыла.
Мәктәпне тәмамлаучылар үзгәртү
- Язучылар: Константин Иванов, И. И. Иванов, И.Н. Юркин, Гурий Комиссаров, Т. С. Семенов-Тайр (Тайăр Тимкки), А.В. Княгина, Николай Шубуччынни, Аркадий Арис, Николай Ют, Марфа Трубина, С. М. Лашман, Н. К. Патман, Ф. П. Павлов, Иоаким Максимов-Кошкинский, Васся Анисси;
- Композиторлар: Фёдор Павлов, Степан Максимов, Г. Г. Лисков, В. П. Пазухин;
- Укытучылар: Пётр Афанасьев, Н. М. Охотников, Павел Миронов (1861), М. П. Петров, Тимухха Хветĕрĕ;
- Иҗтимагый-сәяси эшлеклеләр: Михаил Петров-Тинехпи, Василий Анисимов (1878), Алексей Рекеев, И.С. Космовский, Тимофей Кривов, Даниил Элмен.
Әдәбият үзгәртү
- «И. Я. Яковлев и его школа». Чебоксары, 1973.
- Краснов Н.Г. Иван Яковлев и его потомки, Чебоксары, 1998.
Сылтамалар үзгәртү
- Симбирск: Типография И. С. Хапкова, 1900.// Национальная библиотека Чувашской Республики
- Музей "Симбирская чувашская школа. Квартира И.Я. Яковлева"
- Симбирской чувашской учительской школе — 140 лет
- Музей «Симбирская чувашская школа. Квартира И.Я. Яковлева»
- Симбирская чувашская школа — центр подготовки творческой интеллигенции
- Яковлев Иван Яковлевич. Опубликованные труды
- Победы и беды Симбирской чувашской школы