Zaporojye kazakları yäki Busağalar artı kazakları (ZaporojyeDnepr busağaları artındağı cirlär digän süz) — Dnepr yılğası buyındağı kazaklarnıñ ber öleşe, bügenge Ukrainada torğan.

Zaporojye kazağı
Zaporojye Seçe 1751 yılda (Kazak Hetmanlığı häm Räsäy imperiäse)

1555 yılda Dnepr busağaları artında kazaklar xärbi qorılmalar, awıllar, utarlar tözegännär, alar bernindi däwlät qanunnarına buysınmağannar, şuña kürä Wäxşi (Qırğıy) qır dip atalğan.

Soñraq kazaklarnıñ xärbi qorılmaları, awılları, utarları ayırım xärbi-däwlät oyışması Zaporojye Ğäskärenä berläşkän, ul Zaporojye Seçe (tärcemäse Busağalar artı stanı) dip atalğan.

XVI ğasırda reestr kazakları ğäskare oyışa, Zaporojye kazaklarınıñ ber öleşen Kiev, Çernigov, Bratslav voyevodalıqlarında urnaştıralar.

1625 yılda reyestr kazakları ğäskäre xaqında Kurukov tärtibe kertelgännän soñ, reyestr kazakları da Zaporojye kazakları dip yörtelä başlıy.

1648 yılda Bogdan Xmelnitskiy baş kütärüennän soñ, Reç Pospolitanıñ Ukrainadağı öleşe Zaporojye Ğäskäre häm Zaporojye hetmanı kontrole astında qalğan. Anda yaña kazak polkları oyışa. Alar kazak ğäskäreneñ polk tärtibenä quşılğannar häm Zaporojye Ğäskäreneñ üzäkläşterelgän xärbi-idärä strukturasın formalaşqan, ul tarix belemendä Hetmanlıq dip atala.

Hetmanlıq cirendä barlıq kazaklarnı Zaporojye kazakları dip yörtä başlıy.

Çığış үзгәртү

Zaporojye kazakların formalaşuda törki häm slavän qäbiläläre qatnaşqannar.

Törki xalıqlar arasında xristian dinen qabul itkän xäzärlär ber öleşe, soñraq uğızlarnıñ törkemnärennän torklar, böcänäklär, bäräncärlär häm Altın Urda tarqalğannan soñ qayber tatarlar häm üzäk xakimiättän qaçqan slavännar Zaporojye kazaklarınıñ etnogenezında qatnaşqannar.

Monı da qarağız үзгәртү

Ädäbiät үзгәртү

  • История Украины: научно-популярные очерки / Институт истории Украины, НАН Украины. Кол. авт. Под ред. В. А. Смолия. [1]. — К.: ОЛМА Медиа Групп, 2008. — 1070 с. — ISBN 978-5-373-02355-9
  • Потто В. А. Кавказская война − в 5-и томах = «Кавказская война в отдельных очерках, эпизодах, легендах и биографиях». — 1899.
  • Запорожская Сечь // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  • Большой энциклопедический словарь: [А − Я] / Гл. ред. А. М. Прохоров. — 1-е изд. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1991. — ISBN 5-85270-160-2; 2-е изд., перераб. и доп. — М.: Большая Российская энциклопедия; СПб.: Норинт, 1997. — С. 1408. — ISBN 5-7711-0004-8; БЭС на электронном ресурсе «Словари и энциклопедии на Академике» (dic.academic.ru).
  • Вернадский Г. В. История России − в 5-и кн.. — США, 1943−1968.
  • Голобуцький В. Запорозьке козацтво. — Київ, 1994. — 380 с. (укр.)
  • Енциклопедія історії України. У 10 т. / Інститут історії України НАН України. Редкол В. А. Смолій та ін. — Київ: «Наукова думка», 2009. — 5000 экз. — ISBN 978-966-00-1028-1. (укр.)
  • История Украины: научно-популярные очерки / Институт истории Украины, НАН Украины. Колл. авт. Под ред. В. А. Смолия. [1]. — К.: ОЛМА Медиа Групп, 2008. — 1070 с. — ISBN 978-5-373-02355-9.
  • Карамзин Н. М. История государства Российского. — СПб.: Тип. Н. Греча, 1816—1829.
  • Маркевич Н. История малой России — М.: Издание книгопродавца О. И. Хрусталева, в типографии Августа Семена, при Императорской Медико-Хирургической Академии, 1842.
  • Савельев Е. П. Племенной и общественный состав казачества (исторические наброски) // «Донские областные ведомости». — 1913.(11.06−29.12) — № 125−278.
  • Сапожников И. В. Запорожские и черноморские казаки в Хаджи-бее и Одессе (1770−1820-е годы). — О., 1998. — 272. соавтор Сапожникова Г. В.
  • Эварницкій Д. І. Исторія запорожскихъ козаковъ: в 3-хъ т. — СПб.: 1892−1897.;
  • Яворницкий Д. И. История запорожских казаков: в 3-х т. — М.; К.: «Наукова думка», 1990. (рус.).
  • Яковенко Н. Н. Нарис історії України з найдавніших часів до кінця ХVІІІ ст. — Київ: «Генеза», 1997. — 380 с. (укр.)