Wikipedia

Югары Ослан районы

Югары́ Осла́н районы́ (рус. Верхнеуслонский район) — Татарстан Республикасы составында административ-территориаль һәм муниципаль берәмлек (муниципаль район). Идел буе калкулыгының төньяк-көнчыгыш өлешендә, Иделнең уң ярында урнашкан. Административ үзәге — Югары Ослан авылы.[3]

Югары Ослан районы
Байрак
Нигезләнү датасы 20 октябрь 1931
Сурәт
Дәүләт  Россия
Башкала Югары Ослан[1]
Административ-территориаль берәмлек Татарстан
Халык саны 16 317 (1 гыйнвар 2018)[2]
Мәйдан 1373,9 км²
Рәсми веб-сайт verhniy-uslon.tatarstan.ru​(рус.)​(тат.)
Харита сурәте
Монда җирләнгәннәр төркеме [d]
Карта
 Югары Ослан районы Викиҗыентыкта

Югары Ослан районының бүгенге чикләрен 1931 елда урнаштырганнар. XVI гасырдан башлап халыкның төп шөгыле тау токымын чыгару булган, шуңа күрә 2020 елга район кирпеч җитештерү буенча үз предприятиеләре белән данлыклы.[4][5]

2012 елдан бирле Иннополис шәһәре территориясендә шул исемдәге махсус икътисади зона урнашкан, ул илдә техник-гамәлгә кертү буенча бишенче булып тора.[6]

Географиясе үзгәртү

 
Шылангы авылы күренеше

Югары Ослан районы Идел буе калкулыгының төньяк-көнчыгыш өлешендә, Иделнең уң як ярында аның Зөя һәм Сөлчә белән кушылган урында урнашкан. Гомуми озынлыгы 15 километрдан да ким булмаган башка эре елгалар: Сөлчә елгасы кушылдыклары Келәнче һәм Чангара, Зөя елгасы кушылдыгы — Бия. Төньякта һәм төньяк-көнбатышта район Яшел Үзән, көньякта һәм көньяк-көнбатышта — Кама Тамагы, Апас һәм Кайбыч районнары белән, Көнчыгышта Идел елгасы аша — Татарстан Республикасының Лаеш районы һәм Казанның Киров районы белән чиктәш. Югары Ослан муниципаль районының мәйданы 130,3 мең га тәшкил итә. шул исәптән урман зонасы — 23 мең га, авыл хуҗалыгы билгеләнешендәге җирләр — 84,8 мең га, сөрүлекләр — 54,1 мең га. Туфрак балчыклы, файдалы казылмалардан акшарлар, балчык, доломитлар, ком һәм комташ бар. Рельеф, нигездә, дулкынлы-тигез, текә ярлар һәм елга үзәннәре, күпсанлы чокырлар һәм балкалар белән аралаш. Административ үзәге — Югары Ослан авылы.[7][8][3][9]

Герб һәм флаг үзгәртү

Татарстан Республикасы Югары Ослан муниципаль районы Советы 2006 елның 14 мартында бүгенге герб һәм флагны раслаган. Гербның төп төсе — кызыл, ул батырлык, көч, хезмәт һәм матурлык символлаштыра. Бу җәһәттән югары, текә яр — Югары Ослан сурәтләнгән, ул район исемен күрсәтә. Осланда лачын утыра, чөнки борынгы заманнарда территориядә лачынлы ау киң популярлык казанган була. Очышка әзер кош чорлар бәйләнешен, халыкның киләчәккә омтылышын символлаштыра, шулай ук батырлык, акыл һәм омтылыш символы булып тора. Район чикләренең күп өлеше Идел һәм Зөя елгасы буенча урнашканлыктан гербның аскы өлешендә җирлекнең географик үзенчәлекләрен чагылдыручы зәңгәр дулкынлы полоса урнашкан. Флаг турыпочмаклы кызыл тукымадан, аскы як буенча дулкыннарның график билгеләнешен чагылдыра торган зәңгәр дулкынлы полоса (ул киңлегенең 1/5 өлешен алып тора) гыйбарәт, тукыманың төп төсе кызыл. Флагта гербтагы символика кулланылган.[10][11]

Тарихы үзгәртү

 
Печище акшар заводы миче калдыклары

XVI гасырның беренче яртысында хәзерге Югары Ослан районы территориясе Казан ханлыгына карый һәм Лачын тавы янында караклар урнашкан була. Качкын крестьяннарга карата җәза чаралары катгыйланганнан соң, көнбатыш Россиядән кешеләр Донга гына түгел, Иделгә дә кача башлый. Казаннан түбәнрәк булган бар җирләр дә түбән вольница, ягъни түбән ирекле җирләр дип атала башлый. Лачын тауларыннан караклар Идел буйлап уза торган сәүдә судноларын күзли торган булалар һәм үзләрен лачыннар дип атый. Даими талаулар аркасында, дәүләт алардан арынырга булган: аларны Ермак Тимофеевич үз ватагасы белән территориядән бик тиз куып җибәргән.[12] Югары Осланнан ике километр ераклыкта Печище авылы барлыкка килә, анда яшәүчеләр Ослан тавы янында таш таба, аннары аны ярга борып, баржаларга төяп җибәрәләр. Печищеда табылган таштан Казан кремле һәм Зөя монастыре диварлары төзелгән. Ахыр чиктә, авылда 1980 елга кадәр эшләгән акшар яндыру заводы ачыла.[13][14]

XVIII гасырның 20 нче елларына кадәр Югары Ослан районы территориясе Казан губернасының Зөя өязе составында булган. 1565 елда биредә ул чордагы иң зур авылларның берсе булган Бусурман бистәсе (130 крестьян ишегалды), Моркваш (51 крестьян ишегалды) һәм Борнаш (50 крестьян ишегалды) оеша. Петр I идарә иткән вакытта Зөя өязе крестьяннары заводларга беркетелмәгән һәм Санкт-Петербург төзелешенә җибәрелмәгән, тик алар 45 яшькә кадәр рекрутерлар булган, аларның сәламәтлеге, гаилә хәле һәм балалары булу-булмауга карамастан, теләсә кайсы вакытта армиягә ала алганнар. 1594 елда Югары Ослан нигезләнгән. 1708 елда Казан губернасын оештыралар, Югары Ослан районы территориясе Зөя провинциясенә керә. 1775-1780 елларда Екатерина II кабат административ-территориаль реформа үткәрә, Казан губернасын 12 өязгә бүлә, ләкин Югары Ослан районы шулай ук 1927 елга кадәр Свияжскка карый.[4]

1927 елда район бүленгән, территориянең бер өлешен яңа оешкан Тәмте районына тапшырганнар, бер өлешен Свияжскка калдырганнар. Югары Ослан районы 1931 елның 20 октябрендә Тәмте һәм Зөя районнарын берләштерү юлы белән оештырыла. Икенче бөтендөнья сугышы вакытында Печище районы мелькомбинаты тирә-юньне ризык белән тәэмин итә, шуның өчен халыкта «кызыл туендыручы» дигән исем ала. 1941 елдан 1942 елга кадәр комбинат янында урнашкан кечкенә генә ике катлы бинада Белоруссиянең халык шагыйре Янка Купала (Иван Доминикович Луцевич, Сталин премиясенә лаек була) яши. 1958 нче елның 16 нчы июлендә Югары Ослан территориясе бетерелгән Тәмте районының бер өлеше хисабына арта. 1963 елның 1 февралендә район бетерелә, ә җирләре Яшел Үзәнгә тапшырыла, ләкин 1965 елның 12 гыйнварында Югары Ослан хәзерге чикләрдә торгызыла.[7][14][15]

Район башлыклары үзгәртү

2006 елдан Югары Ослан районын Владимир Осянин җитәкли. Моңа кадәр ул 1997 елдан бирле район хакимияте башлыгы булып эшләгән. Осянин 2010 елда Татарстан республикасының хайваннар дөньясы объектларын саклау һәм алардан файдалану идарәсе башлыгы вазыйфасына күчү сәбәпле постны калдыра. Район башлыгы вазифаларын башкаручы итеп озак вакытлар Лаеш районын җитәкләгән Александр Тимофеев билгеләнә. Югары Ослан районы башлыгы вазифасында аны 2011 елда раслыйлар, әмма берничә айдан соң ук алалар. 2012 елдан башлап Югары Ослан муниципаль районы башлыгы булып Марат Зиатдинов тора.[16][17][18]

БК(б)Ф/СБКФ Югары Ослан район комитеты беренче сәркатипләре
1. Фёдор Митюшкин октябрь, 1931 – декабрь, 1933
2. Һарри Тикк февраль, 1934 – февраль, 1936
3. Анастасия Терехова март, 1936 – август, 1937
4. Пётр Остатков сентябрь, 1937 – март, 1940
5. Иван Никитин март, 1940 – март, 1944
6. Иван Данилов март, 1944 – июнь, 1952
7. Николай Лаврухин июнь, 1952 – июнь, 1954
8. Степан Малыханов июнь, 1954 – февраль, 1956
9. Куприян Волков апрель, 1956 – гыйнвар, 1958
10. Николай Лисов гыйнвар, 1958 – февраль, 1960
11. Степан Бочков февраль, 1960 – март, 1962
12. Сергей Бызов март, 1962 – декабрь, 1962
13. Виталий Данилов декабрь, 1965 – июнь, 1976
14. Юрий Демидов июль, 1976 – август, 1985
15. Илья Иванов август, 1985 – февраль, 1987
16. Алексей Манонин февраль, 1987 – октябрь, 1988
17. Александр Простатов октябрь, 1988 – октябрь, 1991

Халык саны үзгәртү

 
Этник карта
 
Дини карта

2019 елда Югары Ослан районында прописка буенча халык саны 16,2 мең кеше тәшкил иткән. 2020 ел башына районда 15 935 кеше яши. Милли состав буенча районда 65,8 % — руслар, 24,9 % — татарлар, 6,2 % — чуашлар тәшкил итә.. Шәһәр шартларында (Иннополис шәһәре) район халкының 2,5% — ы яши. 23 меңгә якын кеше даими, язгы-җәйге сезонда — 60 меңгә кадәр яши.[3][9][19]

1959[20] 1970[21] 1979[22] 1989[23] 2002[24] 2010[25]
36 197 28 530 23 322 19 894 17 957 16 641

Милли состав үзгәртү

Милләт 1970[26] 1979[26] 1989[26] 2002[27] 2010[28] 2021[29]
татарлар 14,9 % 18,0 % 20,5 % 23,7 % 24,9 % 25,2 %
руслар 76,7 % 73,4 % 70,6 % 67,1 % 65,8 % 63,7 %
чуашлар 8,4 % 8,6 % 7,2 % 6,8 % 6,2 % 4,2 %

Мәшһүр кешеләре үзгәртү

Муниципаль-территориаль бүленеше үзгәртү

Муниципаль берәмлек составына 74 торак пункт керә, алар 19 авыл һәм 1 шәһәр (Иннополис) җирлекләренә берләштерелгән. 2014 елда Ясная Звезда авылын Кама Тамагы районының Тәмте авыл җирлеге составыннан төшереп һәм Югары Ослан районының Мәйдан авыл җирлегенә тапшыралар. Шул ук елны Иннополис бистәсен шәһәр итеп үзгәртәләр, ә Введенский Бистәсе авыл җирлеге муниципаль берәмлеге Иннополис шәһәре аның янәшәсендәге территория составында шәһәр җирлегенә һәм Введенский Бистәсе авыл җирлеге, шул исәптән, Елизаветино, Медведково, Савино авыллары, Көнчыгыш Звезда бистәләре, «Балалар Шифаханәсе», Петропавловск Бистәсе территорияләренә бүленә.[33][34]

Икътисады үзгәртү

 
Иннополис шәһәре күренеше

Сәнәгате үзгәртү

Татарстанстат мәгълүматларына караганда, Югары Ослан районы территориясендә 2020 елда 5 урта, 333 кече һәм микропредприятие, 433 шәхси эшмәкәр эшли. Югары Ослан муниципаль районының тулай территориаль продуктында кече һәм урта эшмәкәрлек субъектлары өлеше 2015-2020 елларда 26,8% тан 33,8% ка кадәр арткан. 2020 елның гыйнвар-сентябрь айларында районда икътисади эшчәнлекнең чиста төрләре буенча 2,5 млрд. сумлык үзләре җитештергән товар төяп озатылган. Федераль дәүләт статистика хезмәте мәгълүматлары буенча, 2020 елның гыйнвар-сентябрь айларында 5,6 млрд. сумлык товар төяп озатылган.[35] Районның тулай төбәк продуктының 40% ы Иннополис шәһәренең IT-өлкәсенә туры килә.

Районның иң эре предприятиеләре арасында «Керамика-Синтез» һәм «Шылангы җиләк-җимеш совхозы» (Шылангы авылы), «Таткрахмалпаток» (Куралово авылы), «Татавтодор»ның Югары Ослан филиалы, «Velvette» катерлар һәм яхталар җитештерү заводы бар. Шылангы авылында «Керамика-Синтез» кирпеч чыгару заводы эшли. Компания активлары Татарстанның эре «ТАИФ» холдингына карый. 2017 елга компания елына 20 млн кирпеч җитештерә. Бу материаллардан 2013 елда Казанда узган Бөтендөнья Универсиадасы объектлары торгызылган. 2019 елда компания 21,3 млн. данә керамик буш эчле таш җитештергән.[5][36][37]

Районда төзелеш өлкәсен шулай ук «Татагрохимсервис» филиалы Матюшино карьеры предприятиесе тәкъдим итә, ул республиканың юл-төзелеш һәм авыл хуҗалыгы ихтыяҗлары өчен известь табуны башкара. 2018 елда җитештерелгән продукция күләме 59,7 млн. сум тәшкил иткән, эшчеләр саны — 40 кешедән артык булган.[9][38]

«Дивный берег» балык эшкәртү заводы 90га якын балык продукциясе җитештерә, «Россиянең иң яхшы 100 товары», «Татарстанның иң яхшы товарлары» бүләкләренә ия. Компаниянең «Осьминог» ваклап сату челтәре бар.[39][40]

Авыл хуҗалыгы үзгәртү

Авыл хуҗалыгының алдынгы тармаклары — сөт һәм ит терлекчелеге, бөртекле һәм азык культуралары үстерү. Авыл хуҗалыгы тармагына 4 эре авыл хуҗалыгы предприятиесе — «Кызыл Шәрык-Агро», «Макыл», «Восток Зернопродукт», «Заря» предприятиесе, «Нармонка» агрофирмасының 4 филиалы, 46 крестьян-фермер хуҗалыгы керә. 2020 елга барлык милек рәвешләрендәге авыл хуҗалыгы товарлары җитештерүчеләр карамагында 54,1 мең га сөрүлек, 8700 баш мөгезле эре терлек, шулар арасында 4000нән артык сыер, 5000нән артык дуңгыз һәм 500 дән артык ат бар. Тармакта барлыгы 400 гә якын кеше эшли. 2020 елның беренче яртысында районның авыл хуҗалыгының тулай продукциясе 26 млн. сум тәшкил иткән. Авыл хуҗалыгы продукциясен сатудан 821 млн табыш алу көтелә.[3][9][38]

«Таткрахмалпатока» район компаниясе коры арыш һәм арпаның махсус сортларыннан ферментланган һәм арпа саламы үстерә һәм җитештерә. 2017 елда фирма кваслы сусло, мальтоза патока һәм солод экстрактлары концентраты җитештерү өлкәсендә Россиядә алдынгы позицияләрне били. Генераль директор сүзләренә караганда, 2019 елда компаниянең табышы 380 млн сум тәшкил иткән.[5][41]

«Югары Ослан» агрофирмасы сөт эшкәртү, атланмай һәм азык сату белән шөгыльләнә, 2016 елда 22 993 тонна продукция төяп озаткан. 2018 елда предприятиедә май цехындагы җиһазларны планлы рәвештә алыштыралар һәм эшкәртелә торган сөтнең тәүлеклек күләмен 25% ка арттыру проектын эшлиләр һәм предприятиегә алып баручы Макыл авылындагы Үзәк юлны да ремонтлыйлар. Шулай итеп, 2018 елда җитештерелгән продукция күләме 617,6 млн. сум тәшкил иткән. 2020 елда завод тәүлегенә 60-70 тонна эшкәртелгән сөт күрсәткеченә җитә. Е-Kazan басмасы аларның маен Татарстан буенча иң яхшылар бишлегенә керткән.[9][42][43]

Инвестицион потенциал үзгәртү

Төп мәкаләләр: Иннополис һәм Иннополис (махсус икътисади зона)

2010 елда Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов Югары Ослан районы территориясендә фән шәһәрчеге төзү идеясен яңгырата. 2012 елда Иннополис шәһәренә үзәктә шул ук исемдәге университет белән нигез салганнар. Шәһәрнең рәсми ачылышы өч елдан соң була. Шәһәр махсус икътисади зона статусына ия (МИЗ). 1200 га мәйдан резидент компанияләр офисларын һәм лабораторияләрне урнаштыру өчен билгеләнгән. Резидентлар табышка, транспорт, милек, җир һәм иминият взнослары, керемгә салым салуның гадиләштерелгән системасын кулланганда ташламалар ала. 2020 елның декабренә МИЗда 108 резидент-компания һәм 18 партнер эшли. Компанияләр районда 3,8 мең эш урыны булдырганнар. 2020 елның декабренә 16,9 млрд сум инвестицияләнгән, шул ук вакытта 2019 елда гына да инвестицияләр алдагы еллар белән чагыштырганда ике тапкыр күбрәк булган.[44][45]

Иннополиста ике технопарк бар. 2014 елда беренче арендаторлар «Ак Барс-Банк» һәм «Россия почтасы» булган. Лобачевский исемендәге икенче индустриаль паркны ачу 2021 елга планлаштырылган. Хезмәттәшлек турында сөйләшүләр алып барыла торган потенциаль резидентлар микроэлектроника һәм электромеханика өлкәсендәге проектлар өстендә эшләргә, шулай ук Иннополис университеты белән берлектә сәнәгать робот техникасы һәм пилотсыз аппаратлар буенча юнәлешне үстерергә планлаштыралар.[45][46][47]

2020 елның гыйнвар-июнь айларында районның төп капиталына инвестицияләрнең гомуми күләме, бюджет акчаларын исәпкә алмыйча, 1 млрд 455 млн сум тәшкил иткән.[38][48] Ә бу чорда районда эшсезлек дәрәҗәсе 1,96 % булган.[49]

Транспорт үзгәртү

 
Идел аша М-7 «Идел» трассасы күпере

Район аша ике федераль трасса уза: М-7 «Идел» «Мәскәү — Түбән Новгород — Казан — Уфа» һәм Р-241 «Казан — Буа — Ульяновск». Башка мөһим юллар: «Р-241 — Югары Ослан», «Олан (Р-241) — Олы Кайбыч», «Октябрьский (Р-241) — Кама Тамагы». Җәйге чорда «Югары Ослан — Иске Аракчино» паром кичүе эшли, кышын боз кичүе эшли, ике сезон арасында һава мендәрендәге суднолар эшли. 2018-2019 елларда районда авыл транспортын субсидияләү программасы хисабына өч муниципаль маршрут ачылган: Югары Ослан — Шылангы, Югары Ослан — Канаш, Югары Ослан — Иннополис.[50]

2018 елда төбәк хакимияте Югары Ослан районыннан Казанга кадәр канат юллары салу нияте турында игълан итә. Аерым алганда, Leitner Ropeways халыкара компаниясе Югары Осланны һәм Барлык диннәр гыйбәдәтханәсен бәйләргә тәкъдим итә. Трассаның озынлыгы — 2 км, үткәрү сәләте сәгатенә 1200 кеше тәшкил итәргә тиеш була. Проектның фаразланган бәясе — 9 млн евро. Проект инвесторлар эзләү стадиясендә тора.[51]

Районның иң эре торак пунктлары Казан белән шәһәр яны автобусы белән бәйле (район үзәгеннән һәм авыллардан Казанга кадәр 35-55 км).

Экология үзгәртү

 
«Печище геологик кисеме» табигать һәйкәле

Район территориясендә 10 табигый һәйкәл бар: 70 га мәйданлы «Тау нараты», «Таш чокыр», 260 млн.яшьлек «Кызыл Байрак бистәсе янындагы Казан һәм Уржум ярусларының стратегик кисеме», «Черемушки», «Клык авышлыгы», «Ташкабак авышлыклаы», «Курал чишмәләре», «Сөлчә елгасы». «Печище геологик кисеме» табигать һәйкәле бөтен дөнья геологлары арасында популяр урын булып тора, чөнки токымның һәр катламы төрле чорга туры килә. Биредә югары пермь фаунасы һәм флора, ганоид балыклар, моллюсклар, диңгез лилияләре һәм суүсемнәр калдыклары табылган. «КДУ зоостанциясе — „Дачный“ массивы» табигать һәйкәленә 1916 елда нигез салынган шул исемдәге зоология станциясен үз эченә ала.[7]

Социаль өлкә үзгәртү

 
«Идел» кинотеатры. Югары Ослан төбәкне өйрәнү музее

2020 елга районда 16 гомуми белем бирү учреждениесе эшли, аларда 2097 бала белем ала. 15 балалар бакчасында 879 бала тәрбияләнә. Матюшино урта мәктәбе базасында 9 сыйныфтан авыл хуҗалыгы производствосында тракторчы-машинист һөнәрләренә укырга була. Югары Ослан авылында балалар һәм яшүсмерләр спорт мәктәбе эшли. Районда мәдәният учреждениеләре челтәре эшли: 29 филиалга үзәкләштерелгән клуб системасы, 25 филиалга исәпләнгән китапханәләр системасы, балалар сәнгать мәктәбе, 2001 елда ачылган Югары Ослан төбәкне өйрәнү музее. «Волжская новь» район газетасы рус телендә басыла.[3][9]

1920 елдан 1940 елга кадәр танылган композитор Салих Сәйдәшев Кызыл Байрак авылында җәйге айларын үткәрә. Җирле халык бу уңайдан 2000 елдан башлап ел саен аның иҗатына багышланган музыкаль бәйрәм оештыра. Ә 2005 елда беренче тапкыр композиторның әсәрләре симфоник оркестр башкаруында яңгырый.[52][53]

Истәлекле урыннары үзгәртү

Районда «Иван Оконишников һәм уллары» сәүдә йортының элеккеге пар тегермәне, 1895 елда төзелгән архитектура һәйкәле урнашкан. Предприятие биналарының берсендә Бөек Ватан сугышы вакытында районга эвакуацияләнгән шагыйрь Янка Купала исемендәге музей урнашкан. Статистика буенча, 2017 һәм 2018 елларда музейда 10 меңнән артык турист булып киткән. Ключищи авылында XIX гасыр азагы — XX гасыр башы Паулуччи маркизлары утары урнашкан, ул авария хәлендә һәм аны төзекләндерү өчен инвесторлар эзләү бара.[7][9][54] 2018 елда районда туризмны үстерү программасы кысаларында Введенская Усадьба «Кунак» йорты ачылган. Районда шәһәр яны дача массивлары һәм коттеджлар урнашкан, ял йортлары һәм базалары (буш һәм яр буе Морквашы, Шылангы һ.б.), ат-спорт комплексы (Шылангы) һәм «Казан» төбәкара әһәмияттәге заманча тау чаңгысы спорт-сәламәтләндерү комплексы эшли.

Район территориясендә күп кенә тарихи храмнар урнашкан, шул исәптән:

  • 1782 елда төзелгән Изге Богородица чиркәве (Введенская слобода) хәзерге вакытта анда Макарьев ирләр монастыре ихатасы урнашкан һәм торгызу эшләре алып барыла.[55]
  • 1831 елда төзелгән изге Николай Чудотворец чиркәве (Югары Ослан авылы).[56]
  • 1783 елда төзелгән Ике престоллы Раштуа храмы (Шылангы авылы).[57]
  • 1890 елда төзелгән преподобный Сергий Радонежский чиркәве (Түбән Ослан авылы).[58]
  • 1887 елда төзелгән Изге Николай Чудотворц хөрмәтенә гыйбадәтханә (Кыргуҗа авылы).[59]
  • 2001 елда төзелгән «Неупиваемая Чаша» Изге Ана иконасы чиркәве (Куралово авылы).[60]
  • 1768 елда төзелгән Спас Преображение чиркәве (Мәйдан авылы) колокольнясы.[61]
  • 1877 елда төзелгән Риза Господня гыйбадәтханәсе (Тихий Плес авылы).[62]
  • 1802 елда төзелгән Олан авылы Нерукотворного Образа Спасителя гыйбадәтханәсе.[63]

Искәрмәләр үзгәртү

  1. ↑ ОКТМО
  2. ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Верхнеуслонский район. Татцентр.ру (2020). 2020-11-29 тикшерелгән.
  4. ↑ 4,0 4,1 Абрамов, 2001
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Верхнеуслонский район – стабильность и хорошие перспективы. Известия Татарстана (2017-12-15). 2020-11-29 тикшерелгән.
  6. ↑ Постановление Правительства Российской Федерации от 1 ноября 2012 г. N 1131 г. Москва "О создании на территориях Верхнеуслонского и Лаишевского муниципальных районов Республики Татарстан особой экономической зоны технико-внедренческого типа". Российская газета (2012-11-07). 2020-12-1 тикшерелгән.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Иванов, 2015
  8. ↑ Супруненко, 2007
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 Стратегия социально-экономического развития Верхнеуслонского муниципального района Республики Татарстан на 2016-2021 годы и плановый период до 2030 года(с изменениями от 30.09.2019). Верхнеуслонский муниципальный район. Официальный сайт (2019). әлеге чыганактан 2020-09-22 архивланды. 2020-11-29 тикшерелгән.
  10. ↑ Флаг Верхнеуслонского района. Геральдика.ру (2006-03-14). 2020-11-27 тикшерелгән.
  11. ↑ Герб Верхнеуслонского района. Геральдика.ру (2006-03-14). 2020-11-27 тикшерелгән.
  12. ↑ Олег Корякин (2015-11-05). "Сарынь, на кичку!". Российская газета. 2020-11-29 тикшерелгән.
  13. ↑ Артем Субботкин (2016-11-29). Тайна печищинских катакомб. Газета Республика Татарстан. 2020-11-29 тикшерелгән.
  14. ↑ 14,0 14,1 Александра Елисеева (2020-07-17). Пять поездок для тех, кто неудержимо хочет убежать из города в красивое место (и не за рулем). Инде. 2020-11-29 тикшерелгән.
  15. ↑ Лев Жоржевский (2017-03-17). Образование ТАССР: от Татаро-Башкирской республики и штата Идель-Урал к 10 кантонам и 70 районам. Реальное время. әлеге чыганактан 2020-10-22 архивланды. 2020-11-29 тикшерелгән.
  16. ↑ Марат Зиатдинов — новый глава Верхнеуслонского района. Татар-Информ (2012-03-11). 2020-11-29 тикшерелгән.
  17. ↑ Татьяна Ренкова (2015-11-17). Экс-глава Верхнеуслонского района РТ А.Тимофеев выйдет на свободу по УДО. РБК-Татарстан. 2020-11-29 тикшерелгән.
  18. ↑ В Татарстане простились с Владимиром Осяниным. Татар-Информ (2011-07-30). 2020-11-29 тикшерелгән.
  19. ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан. ТатарстанСтат (2020). әлеге чыганактан 2021-01-24 архивланды. 2020-11-29 тикшерелгән.
  20. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg1.php
  21. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg1.php
  22. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg1.php
  23. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php
  24. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg1.php
  25. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus10_reg1.php
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Мустафин М.Р, Хузеев Р. Г. Всё о Татарстане (Экономико-географический справочник). — Казань, 1994
  27. ↑ 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2017-11-11, retrieved 2013-10-08 
  28. ↑ архив күчермәсе (PDF), archived from the original (PDF) on 2012-11-21, retrieved 2013-10-08 
  29. ↑ Национальный состав населения по городским округам и муниципальным районам Республики Татарстан.
  30. ↑ Кафиль Амиров: «Вот так и живу с улыбкой, чтобы не радовать врагов». Бизнес Online (2019-02-23). 2020-11-29 тикшерелгән.
  31. ↑ Владимир Белокуров. Кино-Театру.ру (2020-10-01). 2020-11-29 тикшерелгән.
  32. ↑ Коновалов Семён Васильевич. Патриотический интернет-проект "Герои Страны" (2020). 2020-11-29 тикшерелгән.
  33. ↑ об изменении границ территорий отдельных муниципальных образований и внесении изменений в законы республики татарстан "об установлении границ территорий и статусе муниципального образования "камско-устьинский муниципальный район" и муниципальных образований в его составе" и "об установлении границ территорий и статусе муниципального образования "верхнеуслонский муниципальный район" и муниципальных образований в его составе". АО «Кодекс» (2014-12-13). 2020-11-29 тикшерелгән.
  34. ↑ О преобразовании поселка Ииннополис Верхнеуслонского района, изменении границ территорий отдельных муниципальных образований и преобразовании введенско-слободского сельского поселения верхнеуслонского муниципального района, а также внесении изменений в закон республики татарстан "об установлении границ территорий и статусе муниципального образования "верхнеуслонский муниципальный район" и муниципальных образований в его составе". АО «Кодекс» (2014-12-13). 2020-11-29 тикшерелгән.
  35. ↑ Результат запроса. 2020-12-27 тикшерелгән.(үле сылтама)
  36. ↑ Арсений Фавстрицкий (2020-07-02). Не прекращая движение: ТАИФ подвел итоги 2019 года. Реальное время. әлеге чыганактан 2020-11-25 архивланды. 2020-11-29 тикшерелгән.
  37. ↑ Фаиль Гатаулин, Сергей Афанасьев (2017-05-05). Рейтинг «Реального времени»: «Рублевка» сравнялась по эффективности с нефтехимической столицей Татарстана. Реальное время. әлеге чыганактан 2020-10-31 архивланды. 2020-11-29 тикшерелгән.
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 Рейтинг социально-экономического развития муниципальных районов и городских округов Республики Татарстан за январь-сентябрь 2020 года. Министерство экономики Республики Татарстан. Официальный сайт (2020-11-25). әлеге чыганактан 2020-12-06 архивланды. 2020-11-29 тикшерелгән.
  39. ↑ Госалкогольинспекция РТ продегустировала селедку. Специалисты назвали лучший образец | Новости Казани. Авто новости Казани. Новости бизнеса в Казани. 2020-12-27 тикшерелгән.
  40. ↑ Минлегуль Шайдуллина (2018-12-21). «Дивный берег» — бренд Верхнеуслонского района и Татарстана!. 2020-12-27 тикшерелгән.
  41. ↑ Александр Андреев (2019-01-17). Тимур Нагуманов о чиновниках: «До сих пор на «палках» сидят и за штрафы премии получают!». Бизнес Online. 2020-11-29 тикшерелгән.
  42. ↑ Агрофирма Верхний Услон, ООО. The Dairy News (2020). 2020-11-29 тикшерелгән.
  43. ↑ Экспертиза. Молоко и масло, которые можно покупать в Казани. Казанский Портал e-Kazan (2018-08-31). 2020-11-29 тикшерелгән.
  44. ↑ Андрей Захаров, Ирина Юзбекова (2017-05-29). Иннополис: российская Кремниевая долина на государственные деньги. РБК-Татарстан. 2020-11-29 тикшерелгән.
  45. ↑ 45,0 45,1 Инна Серова (2020-09-06). «Деревянный» юбилей «цифрового города»: что сделано в Иннополисе за пять лет. Реальное время. әлеге чыганактан 2020-11-27 архивланды. 2020-11-29 тикшерелгән.
  46. ↑ Похорошел ли Иннополис при Шайхутдинове?. InKazan (2019-12-26). 2020-11-29 тикшерелгән.
  47. ↑ Ирина Егорова (2020-06-19). Иннополис строит промпарк. KazanFirst. 2020-11-29 тикшерелгән.(үле сылтама)
  48. ↑ Агропромышленный парк «Услон» построят в татарской деревне. regnum.ru (2017-08-09). 2020-12-01 тикшерелгән.
  49. ↑ Рейтинг муниципальных образований в 2020 году. әлеге чыганактан 2020-12-06 архивланды. 2020-12-27 тикшерелгән.
  50. ↑ Ирина Егорова (2018-10-23). В Верхнеуслонском районе открыли новые автобусные маршруты. Татар-Информ. 2020-11-29 тикшерелгән.(үле сылтама)
  51. ↑ Наталья Голобурдова, Дмитрий Катаргин, Алексей Лучников (2018-10-01). «Мне Никифоров сказал: мы вас поддержим»: свяжут ли канаты Верхний Услон и храм Ханова?. Бизнес Online. 2020-11-29 тикшерелгән.
  52. ↑ В селе Кызыл Байрак прошел праздник искусств, посвященный памяти композитора Салиха Сайдашева. Татар-Информ (2006-08-14). 2020-12-01 тикшерелгән.
  53. ↑ В селе Кызыл Байрак прошел праздник, посвященный творчеству Салиха Сайдашева. Татар-Информ (2005-08-20). 2020-11-29 тикшерелгән.
  54. ↑ Балтусова ищет инвесторов, которые отреставрируют усадьбу князя Гагарина и маркиза Паулуччи. Реальное время (2020-06-24). әлеге чыганактан 2020-08-06 архивланды. 2020-11-29 тикшерелгән.
  55. ↑ Храм Введения Пресвятой Богородицы (с. Введенская Слобода). Православие в Татарстане (2020). әлеге чыганактан 2021-01-21 архивланды. 2020-12-01 тикшерелгән.
  56. ↑ Николо-Ильинский храм (р.ц. Верхний Услон). Православие в Татарстане (2020). әлеге чыганактан 2020-12-01 архивланды. 2020-12-01 тикшерелгән.
  57. ↑ Храм Рождества Христова (с. Шеланга). Православие в Татарстане (2020). әлеге чыганактан 2020-12-06 архивланды. 2020-12-01 тикшерелгән.
  58. ↑ Храмы Верхнеуслонского благочиния. Православие в Татарстане (2020). 2020-12-01 тикшерелгән.
  59. ↑ Храм в честь святителя Николая Чудотворца (с. Коргуза). Православие в Татарстане (2020). әлеге чыганактан 2021-01-21 архивланды. 2020-12-01 тикшерелгән.
  60. ↑ Куралово. Церковь иконы Божией Матери "Неупиваемая Чаша".. Соборы.ру (2020). 2020-12-01 тикшерелгән.
  61. ↑ Майдан. Колокольня церкви Спаса Преображения.. Соборы.ру (2020). 2020-12-01 тикшерелгән.
  62. ↑ Храм положения Ризы Господней (с. Тихий Плес). Православие в Татарстане (2020). әлеге чыганактан 2020-11-30 архивланды. 2020-12-01 тикшерелгән.
  63. ↑ Храм Нерукотворного Образа Спасителя в селе Уланово. Православие в Татарстане (2020). 2020-12-01 тикшерелгән.

Әдәбият үзгәртү

  • Иванов Д.В. Экологический гид по зеленым уголкам Республики Татарстан. — Казань: Фолиант, 2015.
  • Супруненко Ю.П. Новейшая энциклопедия таинственных мест России. — М: Гелиос, 2007. — 400 с. — ISBN 5-81-89-0625-6.
  • Абрамов Л.Г. Верхний Услон: край родной, навек любимый…. — Казань: По городам и весям, 2001.
  • Татарский энциклопедический словарь. — Казань, 1999.

Сылтамалар үзгәртү


Бу мәкалә Татар Википедиясенең сайланган мәкаләләр рәтенә керә.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Югары_Ослан_районы&oldid=4123291