Сара́нск (мукш. Саранош, эрз. Саран ош) – Россия байрагы Россия Федерациясе шәhәре, Мордовия Республикасының башкаласы.

Саранск
Карта
Ил Россия
Республика Мордовия
Шәһәр округы Саранск
Координатлар 54°11'тн, 45°11'кнч
Авыл советы рәисе Тултаев, Пётр Николаевич[d][1]
Нигезләнгән 1641
Мәйдан 71,5 км²
Халык саны 297 425 кеше
Сәгать кушагы UTC+3
Телефон коды +7 8342
Почта индексы 430ххх
Рәсми сайт adm-saransk.ru//
Кардәш шәһәрләр Ботевград[d], Гожув-Велкопольски, Калинкавичы[2], Коһтла-Ярве һәм Черадз[d]
Шәһәр көне 12 июнь

Халык саны — 297 425 кеше, буйсындырылган торак пунктлары белән — 324 981 кеше.[3]

География үзгәртү

Шәhәр Инсар елганың сул ягында, Мәскәүдән 642 километр көчыгыштарак урнашкан.

Климат — уртача континеталь, гыйварның урта температурасы — -11°С, июльнең урта температурасы — +19°С; явымнар саны — ел эчендә 500 мм.

Куйбышев тимер юлының Саранск станциясе. Шәһәр аша Р158 (Түбән НовгородАрзамасПензаСарытау), Р178 (Саранск — Сембер), Р179 (Саранск — РузайИнсар), Р180 (Саранск — КраснослободскМ5 «Урал» автоюлы) автоюллар узалар.

Саранск аэропорты.

Сарансктан эре шәһәрләр кадәр ераклыгы (автоюллар буенча)[4]
Мәскәү ~ 650 км.
Коломна ~ 550 км.
Рязань ~ 470 км.
Городец ~ 362 км.
Түбән Новгород ~ 291 км.
Арзамас ~ 179 км.
Казан ~ 444 км.
Чабаксар ~ 347 км.
Алатыр ~ 141 км.
Ковылкино ~ 99 км.
Краснослободск ~ 110 км.
Шацк ~ 308 км.
 
Роза ветров
Сембер ~ 228 км.
Мәләкәс ~ 313 км.
Уфа ~ 863 км.
Тамбов ~ 390 км.
Липецк ~ 530 км.
Воронеж ~ 622 км.
Рузай ~ 26 км.
Пенза ~ 128 км.
Сарытау ~ 352 км.
Сызран ~ 363 км.
Тольятти ~ 421 км.
Самар ~ 470 км.

Тарих үзгәртү

 
Саранск гербы (1781)
 
Саранск гербы (19671994)

Саранск 1641 елда Россиянең көньяк-көнчыгыш чикләрендә крепость буларак нигезләнә.

1651 елданСаранск өязе үзәге.

1708-1709 елда — Азов губернасы составында, 17091719 еллдарда — Әстерхан губернасы, 17191780 елларда — Казан губернасы составында.

1780 елда шәһәр статусын ала һәм өяз белән Пенза калгайлыгы составына кертелә.

1856 елда Саранскта 16 чиркәү, 1525 йорт һәм 54 лавка (кибет) булган.

1893 елда шәһәр аша МәскәүСасовоКанашКазан тимер юлы төзелә.

1917 елның декабрендә шәһәрдә совет хакимияте урнаштырыла; Ватандашлар сугышы вакытында Саранскка Башкорт АССР-ының ревкомы эвакуацияләнә.

1928 елданУрта Идел өлкәсенең (1929 елданкраеның) Мордва округы үзәге. 1934 елданМордва Автономияле Совет Социалистик Республикасының башкаласы.

1958 елда Саранск составына Посоп авылы кертелә.

2012 елда Саранск 2018 елдагы футбол буенча дөнья чемпионаты матчлары кабул итүче шәһәрләр исемлегенә кертелә.

Халык үзгәртү

1840[5] 1856[6] 1897[7] 1913[6] 1926[6] 1931[6] 1939[6] 1959[8] 1970[9] 1979[10] 1989[11] 2002[12] 2010[3]
10 131 ~5 400 14 584 ~16 800 ~15 700 ~20 200 ~41 100 91 034 190 575 263 337 312 128 304 866 297 425

Саранск – күп милләтле шәһәр. Шәһәрлеләр арасында төп халыклар булып руслар – 70,98%, мордва – 21,20% һәм татарлар – 5,41% дип санала.

Эчке бүленеш үзгәртү

Саранск эчке бүленеше буенча өч административ районга бүленгән:

Икътисад үзгәртү

Сәнәгатьнең төп тармаклары:

  • машиналар төзү, металл эшкәртү, приборлар төзү, яктырту техникасы сәнәгате (МР ДУП «Лисма»), электроэнергетика, кара һәм төсле металлургия, химия сәнәгате, станоклар төзү, телевизорлар, төзү материалларны ясау, урман һәм агач эшкәртү сәнәгате, җиңел һәм азык-төлек сәнәгате.

Мәгариф үзгәртү

Шәһәрдә 67 мәктәпкәчә мәгариф учреждениясе, 50 мәктәпкәчә мәгариф учреждениясе һәм 7 өстәмә белем бирү учреждениясе эшли.[13]

Югары уку йортлары үзгәртү

һ. б. югары уку йортлары

Мәдәният үзгәртү

 
Музыка театры
  • Мордовия Республикасы дәүләт рус драматик театры
  • Мордовия Республикасы дәүләт курчаклар театры
  • Мордовия Республикасы дәүләт милли театры
  • И. М. Яушев исемле Мордовия Республикасы дәүләт музыка театры
  • Опера һәм балет театры
  • «Крошка» театры

Спорт үзгәртү

Дин үзгәртү

Православие
Ислам

Фотогалерея үзгәртү

Шәхесләр үзгәртү

Искәрмәләр үзгәртү

  1. http://adm-saransk.ru/about/glava/
  2. https://xn--80aa4alnee.xn--p1ai/saransk/
  3. 3,0 3,1 архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2012-12-06 
  4. Расчет расстояний между городами. Транспортная компания «КСВ 911». әлеге чыганактан 2011-08-12 архивланды. 2011-07-21 тикшерелгән.
  5. Статистические таблицы о состоянии городов Российской империи, 1840
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 http://www.mojgorod.ru/r_mordovija/saransk/index.html
  7. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=1057
  8. 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  9. 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  10. 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  11. 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  12. 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  13. архив күчермәсе, archived from the original on 2011-09-03, retrieved 2012-12-06