Ркаил Зәйдулла

Ркаил Рафаил улы Зәйдуллин — мәшһүр татар язучысы, шагыйрь, прозаик һәм публицист, Муса Җәлил исемендәге (1990), Габдулла Тукай исемендәге (2010) Дәүләт премияләре лауреаты. 1996 елдан Татар ПЕН-үзәге әгъзасы. Татарстанның халык язучысы (2019). Бердәм Россия фиркасеннән VI чакырылыш Татарстан Дәүләт Шурасы депутаты (2019 елның 9 сентябреннән). 2021 елның 3 мартыннан ― Татарстан Язучылар берлеге рәисе.

Ркаил Зәйдулла
Туган телдә исем	Ркаил Рафаил улы Зәйдуллин
Туган	23 гыйнвар 1962(1962-01-23) (62 яшь) Чуашия, Комсомол районы, Чичкан
Яшәгән урын	Юлиус Фучик урамы, Казан
Милләт	татар
Ватандашлыгы	СССР→ РФ
Һөнәре	язучы, шагыйрь
Ата-ана	укытучы (әти)
Бүләк һәм премияләре	Муса Җәлил премиясе Татарстанның халык язучысы
Ркаил Зәйдулла Викиҗыентыкта

Биография

Ркаил Зәйдулла

Татарстан Дәүләт Советы сессиясе утырышында. 2020 ел

1962 елның 23 гыйнварында хәзерге Чуаш Республикасының Комсомол районы Чичкан авылында укытучы гаиләсендә туган. Башлангыч мәктәпне — туган авылында, урта мәктәпне күршедәге Чурачык авылында тәмамлаганнан соң, 1979 елда Казан университетының татар теле һәм әдәбияты бүлегенә укырга керә. Университетның соңгы курсларында укыган чакта ук республика яшьләр газетасы «Татарстан яшьләре» белән хезмәттәшлек итә башлый. 1984—1985 елларда Аксубай районының Иске Татар Әдәмсуы авылы урта мәктәбендә башлангыч хәрби белем укытучысы булып эшли. 1985 елның октябреннән 1989 елның июленә кадәр әүвәл «Яшь ленинчы» газетасында, аннары янәдән «Татарстан яшьләре» газетасы редакциясендә хезмәт юлын дәвам иттерә. Берара, тормышның көтелмәгән борылышларына буйсынып, Татарстанның Яшел Үзән районы «Бишнә» совхозында төзүчеләр бригадасы җитәкчесе булып та эшләп ала. 1989 елда яшьләр өчен «Идел» журналы ачылгач, Р. Зәйдулла — хәзергә кадәр шул журналның бүлек мөхәррире хезмәтендә.

Мәктәп елларында ук каләм тибрәтә башлаган Ркаилның беренче иҗат тәҗрибәләре — шигырьләре республика матбугатында 1977 елдан күренә башлый («Ялкын» журналы, № 11). Тора-бара ул «Яшь ленинчы», «Татарстан яшьләре» газеталарының, «Ялкын», «Казан утлары» журналларының даими авторларыннан берсе булып таныла, аерым шигырь цикллары, хикәяләре, юмористик язмалары «Идел» әлманахы, «Чаян» журналы битләрендә дә дөнья күрә, ә 1984 елда яшь студент шагыйрьнең «Кояшлы күзләр» исемле беренче шигъри җыентыгы басыла. Китап әдәби җәмәгатьчелекнең дикъкатен җәлеп итә, татар шигъриятенең аксакаллары Хәсән Туфан һәм Сибгат Хәким әдәбиятка үзенчәлекле, зур өметләр баглаган шагыйрь килүен әйтеп чыгалар. Шагыйрьнең 1988 елда басылган «Күрәзә», 1993 елда чыккан «Рус кышын озату» исемле шигъри җыентыкларын да әдәби тәнкыйть уңай каршылый, шагыйрь иҗаты егерменче гасырның соңгы унъеллыгында җәмгыять кичергән кискен үзгәреш шартларында барлыкка килгән хөр уй-фикер яңарышының татар поэзиясендәге уңышлы бер чагылышы итеп бәяләнә. «Күрәзә» китабы өчен Р. Зәйдулла 1990 елда яшь иҗатчыларның Муса Җәлил исемендәге Республика премиясенә лаек була.

Р. Зәйдулланың шигърияте — уйлы-фикерле, фәлсәфи-публицистик яңгырашлы шигърият. Шагыйрь тормыш үзгәрешләренә сизгер, бүгенгене халыкның, милләтнең тарихи үткәне белән тыгыз бәйләнештә үзенең дөньяга карашын, уй-фикерләрен поэтик образларда риторикасыз, ихлас күңел кайнарлыгы белән гәүдәләндерергә омтыла.

Р. Зәйдулла — проза, драматургия, әдәби тәнкыйть һәм публицистика жанрларында да сәләтен күрсәткән әдип. Прозада ул үзен бигрәк тә тарихи-милли хикәяләр остасы итеп танытты. Аның Идел буе болгарларының Ислам динен кабул итү вакыйгасына багышланган «Тимер Буга», мәшһүр җиһангир Аттила турындагы «Тәңре кылычы», Алтын Урда чоры тормышыннан «Хан һәм шагыйрь», Казан ханлыгы чорыннан «Шаһгали» кебек хикәяләрендә тасвирлана торган вакыйгалар шул дәверләрнең мохите, тормыш-көнкүреше, үзәккә алынган төп каһарманнарның җанлы образлары белән бергә бербөтен картина бүлып күз алдына килеп баса. Әдипнең маҗарага корылган проза әсәрләре дә бар («Шаман», < Төнге сәфәр» Һ.6.). Драматургиядә әдип киң җәмәгатьчелеккә «Саташкан сандугач» исемле драмасы белән билгеле.

Р. Зәйдулла — үткен каләмле, туры сүзле публицист. Татар милләтенең тарихи язмышы һәм бүгенге хәле, дин, тел, мәдәният һәм милләт алдына килеп баскан башка бик күп төрле мәсьәләләр аның һәрвакыт игътибарын үзенә җәлеп итә, ул аларның берсенә дә битараф түгел, мөмкинлеге булган саен аларга матбугат аша үзенең мөнәсәбәтен белдерә килә. «Идел» журналында хәтта аның даими үзе алып бара торган махсус рубрикасы-сәхифәсе дә бар («Зәйдулла каланчасы»). Моның өстенә, Зәйдулла үзенең укучыларына әдәбият мәсьәләләренә һәм сәнгать кешеләре иҗатына багышланган күп санлы мәкаләләре һәм тәнкыйди язмалары белән дә таныш.

Р. Зәйдулланың аерым әсәрләре, инглиз, төрек, үзбәк, рус һәм чуаш телләренә тәрҗемә ителеп, төрле басмаларда дөнья күргән. Мәсәлән, «Кырымга китү» әсәре 2016 елда Фатыйх Кутлу тәрҗемәсендә төрек телендә «Кардәш каләмнәр» журналында басылган . Шулай ук аның башка телләрдән татарчага үз шигъри тәрҗемәләре дә байтак кына.

Ркаил Зәйдулла — 1988 елдан Язучылар берлеге әгъзасы.

Бүләкләре, мактаулы исемнәре

• 1990 — Муса Җәлил исемендәге Дәүләт премиясе
• 2010 — Габдулла Тукай исемендәге Дәүләт премиясе
• 2019 — Татарстанның халык язучысы
• 2022 — «Татарстан Республикасы алдындагы казанышлары өчен» орден медале

Библиография

• Миңнуллин Т. Шигырь язарга өйрәтәм // Казан утлары. — 1983. — № 5. — 173–175 б.
• Гыйльманов Г. «Күрәзә» // Соц. Татарстан. — 1988. — 12 авг.
• Корбан Р. Күрәзәче // Шәһри Казан. — 1990. — 26 окт.
• Рәшитов Ә. Безнең буын шулай яначакмы? — Китапта: Иман яңартканда. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1991.
• Шәмси С. Ил гаме // Идел. — 2000. — № 4. — 37 б.
• Заһидуллина Д. Тәңре кылычы кайчан иңә? // Мәдәни җомга. — 2000. — 18 июль.
• Сафина Н. Ил турында «Ил» китабы // Казан утлары. — 2000. — № 12. — 140–144 б.
• Хуҗәхмәт Ф. Сандугачлар саташмасын // Мәдәни җомга. — 2001. — 22 июль.

Сылтамалар

• Әдәби Мирас
• Электрон китапханә 2012 елның 28 гыйнвар көнендә архивланган.
• Ркаил Зәйдулла Тукай премиясенә тәкъдим ителде
• Берничә әсәре 2016 елның 5 март көнендә архивланган.
• Сираҗи сүзе гәҗитендәге язмалары