Wikipedia

Йәзд ут гыйбадәтханәсе

Йәзд ут гыйбадәтханәсе (آتشکده یزد, Атешгадһ-э Йәзд), шулай ук Йәзд Атәш Бәһрам (Фарсы теле: یزد آتش بهرام, Йәзд-е Атәш-э Беһерам) ул Иранда, Йәзд устанында Зәрдөштлек ут гыйбадәтханәсе. Биредә безнең эраның 470 елы белән даталанган Атәш Баһрам изге урыны урнашкан. Ул тугыз Атәш Баһрамнарның берсе, Зәрдөштлек тарафдарлары безнең эрага кадәр 400-енче елдан бирле практикалаган борынгы Иранда иң югары дәрәҗә утларның бердәнбере; башка сигез Атәш Баһрам Һиндстанда.[1][2] Шәрифабадтан Ага Рөстәм Ношираван Беливани буенча, Анджуман-и Насири (сайланган Зәрдөштлек рәсмиләре Йәзд Атәш Беһрамны 1960-ынчы елларда атәшпәрәст булмаган килүчеләр өчен ачкан.

Йәзд Атәш Бәһрам

Борынгы Иранда кулларында ут тартмасы булган шаян, әмма җиргә егылмас өчен куркынычсызлык чараларын үтәүче балалар еш була торган күренеш булган. Утны яратучы балалар һәр гаиләнең җылысы һәм яхшылыгы булган. Шул вакытта утны ясау өчен тиңдәш яки башка корал булмаган. Шулай итеп, бер урында һаман ут булган, шулай итеп кешеләр көн саен өйләренең ут тартмасына ут микъдарын алганнар. “Кадәһ” Дари Фарсы телендә йорт дигән сүзне аңлаткан һәм “Атәшкадәһ” ут йорты дигән сүзне аңлаткан. [1]

Карта

Утка табынуның тамырлары учакны саклау борынгы практикаларыннан килеп чыккан, аеруча Һиндоевропалылар күчмә тормыш алып барган Үзәк Азия далаларында кышын һәм ут җылылык, яктылык һәм җайлылык чыганагы булган. Иранлылар утны Атас Язата (Илаһ) дип атый башлаганнар һәм даими ярдәм өчен кайтарып тәкъдимнәр бирә башлаганнар. Ясна Һаптангһаити тавыш белән уку белән беррәттән барган церемония Зәрдөштлеккә кадәр вакытлардан килеп чыккан дип фараз итәргә була, шул вакытта каһиннәр утка коюлар эшләгән һәм су тәкъдим иткәннәр. [3]

Килеп чыгышы үзгәртү

Гыйбадәтханә Йәздтә, Шираздан көнчыгышта, Йәзд провинциясенең сахрасында урнашкан, монда Зәрдөштлек тарафдарлары диннәрен якынча безнең эрага 400 елдан бирле практикалаган.[4] Ул Аятулла Кашани Авенюда һәм Йәзд Аэропортыннан 6 км да урнашкан. Ут гыйбадәтханәләренең иң югары дәрәҗәсе Сасанидлар Империясендә утка ихтирам күрсәтү өчен төзелгән булган, ут Зәрдөштлек динендә Аһура Мазда манифестациясе булып тора.[1] Зәрдөштлек дине буенча бу тип ут яшен сукканны кертеп уналты төрле чыганак тарафыннан изгеләштерелә . [5]

Тарихы үзгәртү

Изге урында беркетелгән язмалы тактадан күренгәнчә Йәзд Атәш Бәһрам гыйбадәтханәсенең төзелеше 1934 ел белән даталана. Төзү өчен финансларны Һиндстанның Парси Зәрдөштлек тарафдарлары Ассоциациясе тарафыннан тәэмин ителгән булган. Төзелеш Җәмшид Аманат идарәсе астында эшләнгән булган. Гыйбадәтханәнең изге уты якынча безнең эраның 470 елыннан бирле яна торган дип раслана;[2] ул башта Сасанид шаһы тарафыннан башланган булган, шул вакытта ул Ларестанның көньяк Парс районында . Парс Карьян ут гыйбадәтханәсендә булган.[5] Аннан ул Акъдага күчерелгән булган, анда ул 700 ел сакланган булган. Ут шуннан соң 1173 елда якында урнашкан Ардаканда Нашид-э Парс гыйбадәтханәсенә күчерелгән булган, анда ул янә Йәздтә иң олы каһин йортына күчерелгәнче 300 ел буена сакланган булган һәм ахыр чиктә 1934 елда яңа гыйбадәтханәдә изгеләштерелгән булган.[2][6] Гыйбадәтханә тирәсендә гыйбадәтханәне төзү өчен финансларны күтәрүдә хезмәт күрсәткән Манекдҗи Лимдҗи Хатария бюсты куелган булган. Бюст шулай ук Кояш һәм Ай Зәрдөштлек илаһи символларын күрсәтә.[7]

Хасиятләре үзгәртү

 
Үзәк Иранда, Йәздтә ут гыйбадәтханәсендә Зәрдөштлек мәңге учагы.

Ут гыйбадәтханәсе Ахеменид архитектурасы стилендә кирпечтән Бомбейдан архитекторлар әзерләгән дизайн буенча корылган . Ул Һиндстанда Атәш Бәһрам гыйбадәтханәләре корылмаларына охшаш. Бина тирәли җимеш агачлары белән бакча.[8] Гыйбадәтханәнең алгы ишегендә канатлы Аһура Мазда Илаһы куелган.[9] Изге учак гыйбадәтханәдә гәрәбә таплы пыяла киртә артында урнашкан. Утның санктум даирәсенә бары тик атәшпәрәстләргә керергә рөхсәт ителгән. Атәшпәрәст булмаганнар аңа бары тик пыяла пулат тышыннан карый ала. Анджуман-и Насири Йәзд Атәш Бәһрамны 1960-ынчы елларда атәшпәрәст булмаганнарга ачкан. Зәрдөштлек тарафдарларының ут гыйбадәтханәсе фарсы архитектурасы буенча 1963 елда һәм ахыр чиктә 1939 елда тәмамланган булган, бу 1547 еллык учак ут гыйбадәтханәсенә күчерелгән булган. Йәзд ут гыйбадәтханәсе учагы Баһрам утыннан (Сассанид патшаларының махсус уты), бу аның әһәмиятен икеләтә арттыра. Иранның борынгы ут гыйбадәтханәләре янында һәрвакыт чишмә яки агым булган, бу су, җил, туфрак һәм ут дүрт элементын бергә кушу булган. Шуннан соң һәр ут гыйбадәтханәсе янында чишмә яки агым булсын дип тырышканнар. Әмма чишмә һәм агым булмагач, Йәзд ут гыйбадәтханәсендә бу сәбәп өчен буа корылган булган. Дога вакытларында ялан аяклы (аяк киемен салып) якты киемнәр кигән ир-атларны һәм хатын-кызларны күрә аласыз. Ут гыйбадәтханәсенең изге учагы бронза мичтә һәм аны саклау өчен “Һирбод” дип аталган шәхес җаваплы. Бу мәңге утны зиярәт кылучылар пыяла стена аша карый алалар.[10]

Фотосурәтләр галереясы үзгәртү

Искәрмәләр үзгәртү

  1. ↑ 1,0 1,1 Ejaz, 2010, 18 бит.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Eduljee, K. E.. Yazd. Heritage Institute.
  3. ↑ Atas Yazata.
  4. ↑ Steytler, Georgina. Iran: treasures and contrasts (26 May 2010). 2016 елның 4 март көнендә архивланган. архив күчермәсе, archived from the original on 2016-03-04, retrieved 2021-12-08 
  5. ↑ 5,0 5,1 Rogerson, 2013, 140 бит.
  6. ↑ Eduljee, K. E.. Zoroastrian Places of Worship. Heritage Institute.
  7. ↑ Warden, 2002, 32 бит.
  8. ↑ Godrej, Mistree, 315 бит.
  9. ↑ Karber, 2012, 160 бит.
  10. ↑ Yazd Atashkadeh (Yazd Atash Behram) (en-US) (2019-10-26).

Әдәбият үзгәртү

  • Ejaz, Khadija (23 December 2010). In the Persian Empire. Mitchell Lane Publishers, Incorporated. ISBN 978-1-61228-025-7.
  • Giara, Marzban Jamshedji (2002). Global Directory of Zoroastrian Fire Temples. Marzban J. Giara.
  • Godrej, Pheroza; Mistree, Firoza Punthakey (2002). A Zoroastrian Tapestry: Art, Religion & Culture. Mapin Pub. ISBN 978-81-85822-71-6.
  • Karber, Phil (18 June 2012). Fear and Faith in Paradise: Exploring Conflict and Religion in the Middle East. Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1-4422-1479-8.
  • Rogerson, Barnaby (7 November 2013). Rogerson's Book of Numbers: The culture of numbers from 1001 Nights to the Seven Wonders of the World. Profile Books. ISBN 978-1-84765-983-5.
  • Warden, P. (2002). Parsiana. 25. Bombay: P. Warden.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Йәзд_ут_гыйбадәтханәсе&oldid=4108715