Wikipedia

Зиба Ганиева

Зиба Паша кызы Ганиева (әзери. Qəniyeva Ziba Paşa qızı; 1923 елның 20 августы, Шәмахы, Азәрбайҗан ССР, Чимкәнт, Казакъ ССР, яки Гөлстан, Үзбәкстан ССР — 2010, Мәскәү, Россия) — Бөек Ватан сугышында катнашучы, радист, мәргән, разведчик.

Зиба Ганиева
Туган телдә исем әзери. Ziba Qəniyeva
Туган 20 август 1923(1923-08-20)
Шәмахы, Азәрбайҗан Совет Социалистик Республикасы, Кавказ арты Социалистик Федератив Совет Республикасы[d], СССР
Үлгән 2010
Мәскәү, Россия
Ватандашлыгы  СССР
 Россия
Һөнәре мәргән
Ата-ана
Кардәшләр Шверник, Людмила Николаевна[d]
Катнашкан сугышлар/алышлар Икенче бөтендөнья сугышы һәм Алман-совет сугышы
Хәрби дәрәҗә младший лейтенант[d]

 Зиба Ганиева Викиҗыентыкта

Тормыш юлы үзгәртү

Сугышка кадәрге чор үзгәртү

Зибә Ганиева 1923 елның 20 августында кайбер чыганаклар буенча Азәрбайҗанның Шәмахы шәһәрендә[1][2], «Илнең каһарманнары» проекты нигезендә Казакъстанның Чимкәнт шәһәрендә[3], Азәрбайҗан Совет энциклопедиясе нигезендә Үзбәкстанның Гөлстан шәһәрендә туган[4]. Әтисе Зибо әзербайҗан, әнисе үзбәк булган. 14 яшендә әти-әнисе исән чакта ятим кала — 1937 елда аның әнисе репрессияләнә, ә әтисе Паша Ганиев, кызының гомерен саклап калу өчен анардан баш тартырга мәҗбүр була[5]. Шул ук елны ул Ташкәнтка китә, анда Үзбәк филармониясенең хореография бүлегенә укырга керә. 1940 елда Зибо Мәскәүгә күчеп килә, анда ГИТИСның актерлык факультетына укырга керә. А.В. Луначарский исемендәге Мәскәү дәүләт театр сәнгате институты студенты буларак, сугышның беренче көннәрендә үк үз теләге белән фронтка алына. Ганиева кыска вакытлы уку курсларына җибәрелә.

1941 елның 7 ноябрендә 3 нче Мәскәү Коммунистлар дивизиясе составында Кызыл мәйданда парадта катнаша, аны тәмамлаганнан соң фронтка китә.

Бөек Ватан сугышы үзгәртү

Зибә Ганиева Эшче-крестьян Кызыл Гаскәрендә 1941 елның 16 октябреннән. Призыв урыны — Краснопресненск РВК, Мәскәү өлкәсе, Мәскәү шәһәре, Краснопресненск районы[6].

1941 елның октябрендә 3 нче Мәскәү Коммунистлар дивизиясе атучысы була. 1942 елның гыйнварында 3 нче Мәскәү коммунистик укчылар дивизиясе базасында 130 нчы укчы дивизиясе (икенче формирование) оеша. 1942 елның язында дивизия составында Төньяк-Көнбатыш фронтына килеп, актив хәрби хәрәкәтләргә кушыла. Нина Соловей белән бергә дивизиядә мәргән хәрәкәтен оештыру инициаторы була[7].

1942 елның 12 апреленнән 23 маена кадәр Зибә Ганиева «Илнең каһарманнары» буенча, Чёрное, Лунево, Ожесцы һәм Дягилево авыллары тирәсендә эшләп, 20 немецны, шул исәптән ике офицерны юк итә[8]. В. С. Мурманцеваның «Бөек Ватан сугышында Совет хатын-кызлары» китабы буенча кыска гына вакыт эчендә 21 гитлерчыны үтергән[9]. Рәссам Таһир Сәләхов истәлекләреннән Ганиев әңгәмәләренең берсендә: «Таир, мин йөз егерме тугыз фашистны үтердем» дигән[10].

Батырлык үзгәртү

1942 елның 23 маенда, Ленинград өлкәсенең Молотицк районы Большое Врагово авылы өчен күп санлы дошманнар белән сугышта Зиба Ганиева батырлык кыла. Командованиедән Большое Врагово авылында немец гарнизоны буенча снайпер утын алып бару бурычын алгач, Ганиева авылның көнчыгышындагы биеклегенә күтәрелә. Танк взводы һөҗүме нәтиҗәсендә фашистлар авылдан чигенә башлагач, Зиба Ганиева тугыз сугышчыдан торган төркем оештырган һәм чигенүче дошманга каршы снайпер утын алып барган. Ганиева үзе алты дошманны атып үтерә. Бу вакытта кече лейтенант Марченко җитәкчелегендәге төркем авылда сугыш алып барган.

130 нчы укчы дивизиясенең 528 нче укчы полкы командиры майор Павловтан тагын алты солдатны алганнан соң, Зиба Ганиева 15 сугышчыдан торган төркем белән Марченко отрядына ярдәмгә бара. Авылга таба барганда төркем бина җимерекләрендә урнашкан автоматчикның атышына эләгә. Сугышчыларның берсе белән бергә Зиба автоматчикны тылдагы позициясен узып, аны автоматтан атып үтерә. Бу вакытта көчле минометлы ату башлана, нәтиҗәдә, Ганиева яралана.

Яралану һәм госпиталь үзгәртү

Кече лейтенант Зиба Ганиева авыр яралангач, сугыш кырыннан аның иптәшләре: Нина Соловей, Федор Кириллов һәм Яков Коляко алып чыгалар. Аны самолётта Мәскәүгә җибәрәләр. Ул госпитальгә эләгә, анда аны Мария Федоровна Шверник карый.

Ватан алдындагы сугышчан казанышлары өчен Зиба Ганиева Кызыл Байрак, Кызыл Йолдыз орденнары һәм «Мәскәүне саклау өчен» медале белән бүләкләнә[11].

Сугыштан соңгы чор үзгәртү

1945 елда Ганиева Нәби Ганиевның «Тахир и Зухра» фильмында Фарсы шаһинәсе ролен уйный.

Җиңүдән соң Зиба Ганиева Әзербайҗан дипломаты, ул вакытта Төркиядәге СССР Илчелегенең вакытлы ышанычлысы булган, Тофик Кадыйровка кияүгә чыга. Ганиева ире белән Мәскәүгә кайта[12], анда парның улы — Марат Кадыйров туа[13].

Ганиева тарих белән шөгыльләнә, көнчыгышны өйрәнү докторы, профессор, филология фәннәре кандидаты була[9]. 1955—1956 елларда Баку югары партия мәктәбенең тел һәм әдәбият кафедрасы мөдире була. 1956 елдан ССРБ Фәннәр академиясенең Көнчыгышны өйрәнү институтында фәнни хезмәткәр була[4].

1985 елда, Бөек Ватан сугышында Җиңүнең 40 еллыгы уңаеннан, 1 нче дәрәҗә Ватан сугышы ордены белән бүләкләнә.

Бүләкләр үзгәртү

Искәрмәләр үзгәртү

  1. ↑ QƏNİYEVA Ziba Paşa qızı, archived from the original on 2018-01-24, retrieved 2021-04-22 
  2. ↑ Агамалиев Ф. Снайпер // AZCONEWS.
  3. ↑ Ганиева Зибо // podvignaroda.ru.
  4. ↑ 4,0 4,1 Гәнијева Зибо Паша гызы // Азербайджанская советская энциклопедия / Под ред. Дж. Кулиева. — Т. III. — С. 137.
  5. ↑ Таир Салахов «Город моей молодости»(үле сылтама)
  6. ↑ Ганиева Зиба — архивные документы
  7. ↑ Справка политотдела 53-й гвардейской краснознаменной стрелковой дивизии о комсомольской организации дивизии, в частности, о подвигах бойцов членов ВЛКСМ(үле сылтама)
  8. ↑ Ганиева Зиба 1923 г.р. 2017 елның 11 май көнендә архивланган. // Подвиг народа 2017 елның 11 май көнендә архивланган. Ганиева Зиба
  9. ↑ 9,0 9,1 Советские женщины в Великой Отечественной войне // Мурманцева В. С. Советские женщины в Великой Отечественной войне. М., Мысль, 1974
  10. ↑ Таир Салахов «Город моей молодости»(үле сылтама)
  11. ↑ Ганиева Зибо
  12. ↑ Белые страницы Москвы: Зиба Паша кызы Ганиева, archived from the original on 2016-03-12, retrieved 2021-04-22 
  13. ↑ Белые страницы Москвы: Марат Кадыров, archived from the original on 2016-03-09, retrieved 2021-04-22 

Чыганаклар үзгәртү

  • В. С. Мурманцева — «Женщины в солдатских шинелях». Воениздат, М. 1971 г.
  • Александр Гритченко: «Героизм сынов и дочерей Азербайджана». Баку, «Военное Издательство», 2009.
  • Исбах А. А.: «Вставай, страна огромная… Рассказы о Великой Отечественной войне. Зиба Ганиева.» Худож. лит., 1969. — Т.2
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Зиба_Ганиева&oldid=4116787