Василий Тимофеев (1836)
Василий Тимофей улы Тимофеев (рус. Василий Тимофеевич Тимофеев; 1836, Чиябаш, Кабык Күпер вулысы, Мамадыш өязе, Казан губернасы, Россия империясе — 14 (26) декабрь 1895, Казан, Россия империясе) — православ дин эшлеклесе, миссионер, Үзәк керәшен татар мәктәбе мөдире (1863-1893). Инҗилне һәм башка чиркәү текстларын татар теленә тәрҗемә иткән.
| Василий Тимофеев | |
|---|---|
.jpg) | |
| Туган телдә исем | Бәчели Темәпи улы Тимофеев тат. Bäçeli Temäpi uğlı Timofeyef |
| Туган | 1836 Чиябаш, Кабык Күпер вулысы, Мамадыш өязе, Казан губернасы, Россия империясе |
| Үлгән | 14 (26) декабрь 1895 Казан, Россия империясе |
| Күмү урыны | Арча зираты |
| Яшәгән урын | Николай Ершов урамы, Казан[1] |
| Ватандашлыгы | Россия империясе |
| Һөнәре | тәрҗемәче |
 | |
Килеп чыгышы, белеме үзгәртү
В. Т. Тимофеев керәшен-татар крестьян гаиләсендә туган. Башлангыч белемне Абди авылында дәүләт милке министрлыгы мәктәбендә алган, рус грамотасын яхшы үзләштергән һәм дини-әхлакый һәм дин китапларын иркен укый алган.
Монастырьга качу, Н. И. Ильминский белән танышу үзгәртү
1856 елда В. Т. Тимофеев үз авылыннан китә һәм Казанда урнашкан Иоанн-Предтеча монастырена тыңлаучы буларак урнаша анда мәңгегә калырга тели. Әмма авыл общинасыннан азат ителми, һәм 1858 елда ул үз авылына кайта. В. Т. Тимофеевның әти-әнисе, улын яңадан шәһәргә җибәрергә теләмичә, аны көчләп никахлашырга мәҗбүр итәләр[2].
В. Т. Тимофеевның алдагы язмышына хезмәткәрләргә мохтаҗ «керәшен апостолы» Н. И. Ильминский хәлиткеч йогынты ясый, аның белән алар 1858 елдан бирле таныш булалар. Н. И. Ильминский аңа авыл җәмгыятеннән китәргә һәм Казанда урнашырга ярдәм итә. 1863 елның сентябрендә Н. И. Ильминскийның үтенече буенча, В. Т. Тимофеев Казан руханилар академиясе каршындагы миссионер бүлегенә татар теле практиканты буларак кабул ителә. Шуннан бирле ул Н.И. Ильминскийның даими хезмәткәре, ә алга таба - иң якын дусты һәм көрәштәшенә әйләнә, аның белән үлгәнче аерылмый.
Тәрҗемә эшчәнлеге һәм рухи хезмәте үзгәртү
В. Т. Тимофеев Казан руханилар академиясенең миссионерлык бүлеге каршындагы татар теленең практиканты була. Аның турыдан-туры катнашында Н. И. Ильминский татар теленә «Букварь» (Казан шәһәре, 1862 ел, 3 нче басма, 1867 ел), Яшәеш китабын (1863 ел), Сирахов улы зирәклектәре китабын (1864 ел), Матфейдан Инҗилне (1866 ел), Иоанн Златоуст литургиясен һәм күп кенә изге җырлар һәм шигырьләр тәрҗемә итә[3].
1864 елда Казанда, Н. И. Ильминский инициативасы белән, шәхси уку йорты хокукларында халык мәгарифе министрлыгы мәктәпләре арасына кабул ителгән керәшен-татар мәктәбе ачыла (1864/1865 уку елында анда егерме кеше укый: тугыз малай һәм бер кыз). Шул ук вакытта В. Т. Тимофеев аның беренче мөдире һәм укытучысы була[2].
В. Т. Тимофеев һәм аның укучылары дин-мәгърифәт максатлары белән керәшен торак пунктларына йөриләр. 1869 елда В. Т. Тимофеев рухани була, шуннан соң бу сәфәр тагын да ачыграк миссионер төс ала.
П. В. Знаменский сүзләренә караганда, В. Т. Тимофеев «югары дәүләт өлкәләрендә дә дә яхшы билгеле була, югары шәхесләрнең күп тапкырлар игътибарын яулый», Изге Синод Хөкүмәтенең обер-прокурорлары граф Д. А. Толстой һәм К. П. Победоносцев, Казан уку округы попечителе П. Д. Шестаков һәм башкалар «югары бәялиләр»[4].
Әсәрләре үзгәртү
- «Дневники старо крещеного татарина» (Н.И.Ильминскийның редакциясе астында һәм «Православное Обозрение» китабында кереш сүзләр белән)[3].
Наградалары үзгәртү
1866 елда В. Т. Тимофеев Владимир лентасында муенына тагып йөрү өчен «Тырышлык өчен» алтын медале белән бүләкләнә. 1871 елда - руханилар киеме (тәре сүрәте белән пояс), 1875 елда - скуфья (православие руханиларының һәм монахларның көндәлек баш киеме), 1881 елда камилавка (югарыга таба киңәйтелгән цилиндр рәвешендә баш киеме, материя белән тышланган), 1887 елда - Изге Хөкүмәт Синодының алтын тәресе белән, 1892 елда - 3 нче дәрәҗә Изге Анна ордены белән бүләкләнгән.
1886 елда Изге Хөкүмәт Синоды Казан руханилар академиясенең миссионерлык бүлеге каршындагы хезмәтен дини-укыту ведомствосы буенча нәтиҗәле хезмәткә исәпләп 25 ел эшләү хокукы белән елына өч йөз сум күләмендә пенсия билгели[4].
Үлем, җирләү, ихтирам үзгәртү
В. Т. Тимофеев өчен 1891 елда аның остазы һәм көрәштәше Н. И. Ильминский үлеме зур тетрәнү була, шуннан соң В. Т. Тимофеевның сәламәтлеге какшый, һәм аны төрле авырулар эзәрлекли башлый.
1895 елның мартында В. Т. Тимофеевның урта колагы ялкынсына, шуның аркасында табиблар аны көньякка дәвалау өчен җибәрәләр, ләкин ул Саратовка гына барып җитә ала, аннан В. Т. Тимофеевны Казанга кайтаралар. Монда аңа операция ясыйлар, шуннан соң кан агулануы башлана. Үзенең авыруы вакытында В. Т. Тимофеев акчага бик мохтаҗ була. Аның некрологында билгеләп үтелгәнчә: «Василий Тимофеевичның вафаты буенча ярлы шартлардан һәм берничә иске рясадан (өске рухани киеме) башка бернәрсә дә юк, чөнки аның әдәби һәм тәрҗемә хезмәтләре миссионерлар җәмгыятенә карый»[5].
1895 елның 2 (14) декабрендә, иртәнге сәгать тугызда, илле тугызынчы яшендә В. Т. Тимофеев авыр һәм озак вакытлы авырудан соң вафат була. В. Т. Тимофеевны «аның яхшы дуслары исәбенә», П. В. һәм М. П. Щетинкиннар акчасына күмәләр. 1895 елның 4 (16) декабрендә В. Т. Тимофеевның гәүдәсе Үзәк керәшен-татар мәктәбе каршында урнашкан Казанда Арча зиратында гаилә каберенә җирләнә.
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ http://istmat.info/files/uploads/55542/1881_adres-kalendar_kazanskoy_gubernii.pdf
- ↑ 2,0 2,1 Карпов Ю. П. Просветитель Татар-кряшен о. Василий Тимофеев (1836—1895)/// История казанских духовных школ// Библиотека/ Казанская семинария (Московский Патриархат Русской Православной Церкви)
- ↑ 3,0 3,1 Тимофеев Василий Тимофеевич// Русский Биографический Словарь (сетевая версия)
- ↑ 4,0 4,1 О. Василий Тимофеевич Тимофеев. (Некролог)// Отдельный оттиск из журнала «Православный Собеседник» за 1896 год. — Казань: Типо-литография Императорского Университета, 1896. — С. 16. (Знаменский П. Некролог. Протоиерей Василий Тимофеев (1836—1895)// Кряшенская духовная миссия (Сайт для православных миссионеров) 2017 елның 10 февраль көнендә архивланган.)
- ↑ О. Василий Тимофеевич Тимофеев. (Некролог)// Отдельный оттиск из журнала «Православный Собеседник» за 1896 год. — Казань: Типо-литография Императорского Университета, 1896. — С. 20. (Знаменский П. Некролог. Протоиерей Василий Тимофеев (1836—1895)// Кряшенская духовная миссия (Сайт для православных миссионеров) 2017 елның 10 февраль көнендә архивланган.)