Бителҗәүза (гарәп. ابط الجوزاءибт әл-җәүза’ — «Бәйленең култык асты»[1][2][3], Орион α, Орион альфасы, α Ori) — Орион йолдызлыгында кызыл үтә зур йолдыз, ярымдөрес үзгәрмә йолдыз, аның ялтыравы +0,2 дән +1,2 гә кадәр үзгәрә һәм уртача +0,7 тигез. Бу астрономларга мәгълүм булган иң зур йолдызлардан берсе йолдыз Җирдән 643 ± 146 яктылык елы ераклыкта урнашкан. Бителҗәүза Кояштан якынча 140 000 тапкыр яктырак һәм аның диаметры Кояшныкыннан якынча 1180 тапкыр зуррак.

Орион йолдызлыгында Бителҗәүза йолдызы (ук белән күрсәтелгән)
Бителҗәүза 8 а.б. ераклыкта (санакта эшләнгән сурәт)
Чагыштыру өчен: шушы ук ераклыкта безнең Кояш
Орион Билбавы янында Бителҗәүза урнашуы

Тарих һәм исемнәр үзгәртү

Клавдий Птолемей «Әлмагест» китабында аны «уң иңбашта якты кызгылт йолдыз» дип атады[4]. Әл-Бируни үзенең 1030 елда тәмамланган «Мәсгуд канунында» аны «уң иңбашта» йолдыз дип атады[5]. Хәзерге гарәп. منكب الجوزاءмәнкиб әл-җәүза’ — «Бәйленең иңбашы». Шуңа күрә Бителҗәүза («Бәйленең култык асты») исеме, бәлки, хаталар нәтиҗәсе.

Моны да карагыз үзгәртү

Искәрмәләр үзгәртү

  1. Ибыт — култык асты. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге: татар әдәбиятында кулланылган гарәп һәм фарсы сүзләре / К.З. Хәмзин, М.И. Мәхмүтов, Г.Ш. Сәйфуллин. — Казан: Тат. кит. нәшр., 1965. — 792 б. — Б. 145.
  2. Джауза — «Сопряженный»; ибт ал-джауза — «подмышка Сопряженного». — Звездный каталог ал-Бируни с приложением каталогов Хайама и ат-Туси // Историко-астрономические исследования. Вып. VIII. — М.: Физматгиз, 1962. — С. 184.
  3. «Бәйле» астында Орион күздә тотыла.
  4. Птолемей К. Альмагест: Математическое сочинение в тринадцати книгах: пер. с древнегреч. И.Н. Веселовского. — М.: Наука, 1998. — 672 с. — С. 253.
  5. Звездный каталог ал-Бируни. — С. 133.