Алтай Республикасы
Алта́й Республикасы́ (Таулы Алтай, алт. Алтай Республика, рус. Республика Алтай) — Россия Федерациясе белән берләшкән [1] , Алтай таулары эчендә урнашкан Россия Федерациясе субъекты, Себер федераль округына керә.
 Байрак
 Илтамга
| |
| Башкала | Таулы Алтай |
|---|---|
| Халык саны | 220 934 (1 гыйнвар 2021)  |
| Нигезләнгән | 8 февраль 1992 |
| Сәгать кушагы | Омск вакыты, Красноярск вакыты, UTC+07:00 |
| Рәсми тел | рус теле, Көньяк Алтай теле |
| География | |
| Lleoliad | Алтай, Көнбатыш Себер |
| Мәйдан | 92,903 км² |
| Координатлар | 50.92°N 86.92°E |
| RU-AL | |
| Дәүләт башлыгы исеме | Алтай Республикасы башлыгы |
| Дәүләт башлыгы | Олег Хорохордин |
 | |
| Икътисад | |
| Башка мәгълүмат | |
| Ярдәм телефоннары | |
Башкаласы — Таулы Алтай шәһәре.
Тарих үзгәртү
1922 елда Ойрот автоном өлкәсе буларак оеша, 1948 елда Таулы Алтай өлкәсе исемен ала. 1990 елдан Таулы Алтай АССР, 1991 елдан Таулы Алтай Республикасы, 1992 елдан Алтай Республикасы.
Географик мәгълүмат үзгәртү
Республика Алтай таулары белән уратып алынган, бер-бер артлы тезелгән тау сыртларында урнашкан.
Алтай Республикасы алтын, мәрмәр, тау бәллүре, төрле сирәк металларга бай.
Климаты — уртача континенталь. Кыш озын һәм суык. Гыйнварьда уртача температура -15°Cтан алып, тауларда -32°Cка кадәр җитә. Июль аенда уртача температура +19°C, +22°C, тауларда исә +14°C, +16°C.
Тауларда уртача еллык температура -6°C.
Административ-территориаль бүленеш үзгәртү
| № | Район | Административ үзәк |
|---|---|---|
| 1 | Кош-Агач районы | Кош-Агач |
| 2 | Майма районы | Майма |
| 3 | Онгуда районы | Онгудай |
| 4 | Турочак районы | Турочак |
| 5 | Улаганский районы | Улаган |
| 6 | Усть-Кан районы | Усть-Кан |
| 7 | Усть-Кокса районы | Усть-Кокса |
| 8 | Чемал районы | Чемал |
| 9 | Чоя районы | Чоя |
| 10 | Шебалино районы | Шебалино |
Икътисад үзгәртү
Хуҗалыкның төп юнәлеше — терлекчелек, пантлы боланчылык, дөячелек, аучылык.
Биредә агач эшкәртү, җиңел, күн сәнәгате үсеш ала. Төзелеш материаллары җитештерелә. Алтын табыла (Веселый руднигы һәм Майск, Талон бистәсе). Чемал ГЭСы бар. Туризм — Телецкое (Алтынкүл, алт. Алтын Кӧл) күле.
Республиканың төп магистрале — Чуйск тракты (Бийсктан алып Монголиягә кадәр бара).
Татарлар һәм алтайлылар үзгәртү
«Алтай таулары төрки халыкларның алтын бишеге» — дигән әһәмиятле сүзләр Казахстанда[2] да, Төркиядә дә, Татарстанда[3] да, һ.б. өлкәләрдә дә еш ишетелә. Бу әйтем Алтай тауларының төрки халыклар тарихында һәм мәдәниятендә мөһим урын алып торуыннан гыйбарәт.
«Алтай — төрки-татар башлангычының мәдәни бишеге. Татарстан өчен бу бик әһәмиятле. Сентябрь аенда Алтайда төрки халыклар цивилизациясенә багышланган конференция узачак. Болгарда булачак музейның беренче катына – борынгы төрки цивилизация өчен анда материаллар бик күп булыр, — дип уйлыйм. Аннан туризм проектлары да күтәрелә. Шулай итеп мәдәнияттән башланган эшчәнлек экономик яктан беркетелсә, Татарстан-Алтай багланышлары яңа дәрәҗәгә күтәрелер дигән өмет бар», — Фәрит Уразаев, «Бөтендөнья татар конгрессы», июнь 2012[4].