|
Баш күтәрү башлану тарихы түбәндәгечә. [[Бөек Кытай дивары]] төзелешенә көчле яңгырларга күрә соңга калган 900 эшчедән башлана. Ул заман кануннары буенча аларга үлем җәзасы янаган. Алар, төзелеш урынына килеп, хөкемгә басар урынга баш күтәрүчеләр отряды оештыралар. Ул бик тиз 300 000 мең кешегә җиткән.
Ул [[Цинь династиясе]] патшасын бәреп төшергән һәм властьныхакимиятне үз кулына алган. Цинь патшалыгы шулай җимерелгән.
Династиянең башлаучысы Лю Бан гади игенчеләр катламыннан чыккан.
Хань династиясе вакыты - зур сугышып алулар чоры, императорлар властеныңхакимиятенең ныгу, [[колбиләүчелек]] хуҗалыгының һәм культурасының чәчәк ату чоры, ләкин коллар һәм игенчеләр өчен иң авыр һәм караңгы чор булган. Бөлгенлеккә төшкән ач игенчеләр үзләренең җирләрен ташларга һәм бродягалык белән, талау белән шөгыльләнергә мәҗбүр булганнар. Округларның берсендә йортсыз-җирсез сукбайларның саны 400 меңгә җиткән. Үз җир мәйданнарында яшәгән кешеләрнең дә эшләре яхшы булмаган: әгәр алар йөкләмәләрне уз вакытында үтәмәсәләр, аларны, җирләреннән, ирекләреннән мәхрум итеп, кол иткәннәр. Кытай тарихында беркайчан да, Хань чорындагы шикелле, коллык киң җәелмәгән. Бу вакытта колларның һәм игенчеләрның революционинкыйлаби восстаниеләрекүтәрелешләре аеруча еш кабынып торган.
== „Кызыл кашлар" һәм „Сары чалмалылар” баш күтәрүләре==
Иң эре восстаниеләрнеңкүтәрелешләрнең берсе [[Ван Ман]] патша вакытында атаклы „Кызыл кашлар" восстаниесекүтәрелешсе булган. Ул восстаниекүтәрелеш безнең эраның 18 нче елында Лу (Шаньдун) районында башланып киткән. Хәрәкәтнең башында игенчеләр юлбашчысы Фан Чун торган. Ул, восстаниегәкүтәрелешгә катнашучыларның барсына да кашларын кызыл төскә буяп йөрергә кушкан, ул моны үз кешеләрен һәрвакыт танып алу өчен шулай эшләткән.
Ван Ман иң яхшы ике коман¬диры җитәкчелегендә «Кызыл кашларга» каршы йөз менле гаскәр җибәргән. Әмма бары тик 10 мең кешесе булган Фан Чун отряды ике командирның икесен дә җиңгән. “Кызыл кашлар”ның җиңүе гомуми восстаниегәкүтәрелешкә сигнал булып хезмәт иткән. “Кызыл кашлар”, биш ел сугыш нәтиҗәсендә, Ван Минны төшергәннәр, һәм аны, безнең эраның 23нче елында, хөкем ясап үтергәннәр.
Шуңа карамастан, игенчеләрнең хәлендә тамырыннан яхшыру булмаган. “Кызыл кашлар" үзләренең җинешләреннән файдалана алмаганнар. Игенчеләр ул вакытта яшәп килгән стройдан башка строй турында уйлый алмаганнар, нинди яңа тәртипләр булдырырга кирәген белмәгәннәр. Шуңа күрә алар, ахырда, җиңелгәннәр.
Әмма изелүчеләр көрәшне дәвам иттерүдән туктамаганнар һәм моннан соңгы восстаниеләркүтәрелешләр вакытында үз хәлләрен яхшыртуны бурыч итеп куйганнар.
Икенче грандиоз восстаниекүтәрелеш “Сары чалмалылар” восстаниесекүтәрелеше булган. Бу восстаниекүтәрелеш анда катнашучылар үзләренең башларына сары әйбер урап йөргәннәре өчен шулай дип аталган. Бу восстаниекүтәрелеш яңа эраның 184 нче елында башланган. Аның белән өч туган Чжаннар җитәкчелек иткәннәр. Аларның өлкәне зур акыл иясе кеше булган һәм изелүчеләрне азат итү тәгълиматын тараткан. Ул үзенен бү тәгълиматын „бөек азатлык юлы“ дип атаган. Яңа күп кенә иярүчеләр булган.
Безнең эраның 184 нче елы башында, киләсе ел халыкка азатлык китерергә тиеш һәм бәхетле яна заман башланып китәргә тиеш, дигән хәбәр таралган булган. Шәһәрдәге йортларга, храмнарга, аерым кешеләрнең йортларына “Цзя-Цзы“ — „яңа заман килә”, дигән сүзләр язылган булган.
Боларның барсы да патшаны бик борчыган, һәм, аның боерыгы буенча, Чжан яклы меңнән артык кеше кулга алынган. Аларның барсын да үтергәннәр. Ләкин котылып калган өч туган Чжаннар аптырап калмаганнар. Алар, борынгыдан килгән сүзләргә караганда, 100 меңнән артык кешедән торган 36 зур һәм вак армия төзегәннәр һәм бөтен илдә восстаниекүтәрелеш күтәргәннәр. Бу восстаниекүтәрелеш 15 ел чамасы дәвам иткән. Нәтиҗәдә „Сары чалмалылар” бөтен зур шәһәрләрне алганнар. Алар байларны куып җибәргәннәр һәм аларнын җирләрен үзләренә алганнар.
Игенчеләрның һәм колларның бу восстаниеләрекүтәрелешләре Хань династиясе патшаларының хакимлеген тәмам какшаткан. Төньяктан һәм [[Урта Азия]]дән килгән чит ил кабиләләре, бу чордагы Кытай дәүләтенең зәгыйфьлегеннән фай¬даланып, Кытайга басып кергәннәр.
==Чыганаклар==
| 