Wikipedia

Үле диңгез: юрамалар арасында аерма

Тарихны интерактив карап чыгу
Киләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Derslek (бәхәс | кертем)
33 974 үзгәртергә
Яңа бит: «200px|thumb|right|[[Израиль ярыннан күренеш]] '''Үле диңгез''' ({{lang-he|ים המלח}} ''Ям хa-…»
 
Derslek (бәхәс | кертем)
33 974 үзгәртергә
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 1:
[[Файл:Dead Sea by David Shankbone.jpg|200px|thumb|right|[[Израиль]] ярыннан күренеш]]
'''Үле диңгез''' ({{lang-he|ים המלח}} ''Ям хa-мэлах'' — «Тоз диңгезе»; {{lang-ar|البَحْر المَيّت}} ''’Әл-Бахр әл-Мәййит'' — «Үлек диңгез»; шулай ук ''Асфальт диңгез'', ''Содом диңгезе'') – [[Гарәбстан ярымутравындаярымутравы]]нда урнашкан, башка сулыклар белән тоташмаган тозлы күл. Әлеге урын диңгез тигезлегеннән 427 метр аста.<ref>[http://www.eingedi.co.il/viewpage.asp?pagesCatID=2507&siteName=eingedi Dead Sea Level Data Summary 2012]</ref><ref>http://www.water.gov.il/Hebrew/Water-Environment/Dead-Sea/Pages/default.aspx ''Water Authority of Israel'']</ref> Коры климат Үле диңгезнең елдан-ел саегуына китерә, тагын да минеральләштерә. Уртача бер елга суы 1 метрга кими. Үле диңгез ярлары –диңгез кимәлленнән дөньяда иң түбән урын булып тора. [[Израиль]], [[Фәлистыйн]] автономиясе һәм [[Үрдүн]] биләмәләрен бүлеп тора. Планетада кеше сәламәтлеге өчен иң файдалы, иң тозлы сулык дип исәпләнә.
 
<ref>[http://www.eingedi.co.il/viewpage.asp?pagesCatID=2507&siteName=eingedi Dead Sea Level Data Summary 2012]</ref><ref>http://www.water.gov.il/Hebrew/Water-Environment/Dead-Sea/Pages/default.aspx ''Water Authority of Israel'']</ref> Коры климат Үле диңгезнең елдан-ел саегуына китерә, тагын да минеральләштерә. Уртача бер елга суы 1 метрга кими. Үле диңгез ярлары –диңгез кимәлленнән дөньяда иң түбән урын булып тора. [[Израиль]], [[Фәлистыйн]] автономиясе һәм [[Үрдүн]] биләмәләрен бүлеп тора.
==Атамасы==
Йөзләрчә ел дәвамында аны “Сасыган диңгез” һәм “Шайтаннар диңгезе” дип тә йөрткәннәр. Бернинди [[үсемлекләр|үсемлек]] тә үсмәгән, җан иясе дә яши алмый (кайбер бактерияләрдән[[бактерияләр]]дән кала) торган күлне [[Рим империясе|римлеләр]] Үле күл дип атаган.▼
 
==Сыйфатлама==
Акмый торган бу тозлы күлнең озынлыгы – 76, иңе 17 чакрым, тирәнлеге 356 метрга җитә. Аның суындагы тозларның концентрациясе диңгез суындагыдан берничә тапкыр артык. Күлдә Менделеев таблицасындагы күпчелек матдәләр бар, суның уртача тозлылыгы 260-270 промиллега, кайбер елларда әлеге күрсәткеч 310га җитә. Үле диңгез буенда төрле дәвалану үзәкләре эшли.
 
Тозлар (алар нигездә — [[кальций]], [[натрий]] һәм [[магний]] хлориды) Үле диңгезгә [[Иордан]] елгасыннан һәм чишмәләрдән агып төшә. Якынча исәпләүләргә караганда, бары тик Иордан елгасы гына диңгезгә кеше ышанмастай күләмдә — елына 850000 тонна тоз агыза. Диңгез шулай бик түбәндә урнашканга су аннан беркая да агып китә алмый һәм ул бары тик парга гына әйләнә. Көн озынында атмосферага җиде миллион тонна пар күтәрелә. Бу инде диңгезнең ни өчен зураймавын аңлатуга да җавап. Су парга әйләнә, ә тоз һәм минераллары утырып кала. Үле диңгез — дөньяда иң тозлы сулык. [[Тоз]] концентрациясе 30 процентка җитә, ягъни океан суындагыдан берничә тапкырга күбрәк. Әйтергә кирәк, бу диңгездә бактерияләрдән башка бер генә җан иясе дә юк. Үле диңгез — җансыз, әмма аңа якын урында тулы тормыш кайный. Тропик үсемлекләр дөньясы, куәтле су шарлавыклары белән гаҗәеп матур урыннар бар.
 
==Дәвалау сыйфатлары==
Борынгылар диңгез суын эчәргә тырышкан. Файдалы дип исәпләгәннәр. Хәзер ул тыела. Үле диңгез суы тәнне дәвалый, чистарта, диләр. Бу диңгез янәшәсендә савыктыру комплекслары эшли. Ә аның бик түбәндә урнашуы атмосферада кислород күләменең артуына китергән. Минеральләштерелгән ләм һәм күкертле су чыганаклары төрле авырулардан дәвалый. Үле диңгез буенда төрле дәвалану үзәкләре эшли.
 
==«Асфальт күл»==
Югарыда Үле диңгезне “асфальт күле” дип йөрткәннәрен телгә алган идек. Диңгездәге иң гаҗәп күренеш шул — вакыт-вакыт су астыннан битум (асфальт) кисәкләре калкып чыга. Кайберәүләр бу хәлне җир тетрәү вакытында диңгез төбендәге битум ватылып чыга, дип аңлата. Ләкин икенче фараз ныграк ышандыра төсле: асфальт кисәге диңгез төбендәге яргаланган урыннардан тоз катламы белән бергә чыга һәм тоз эреп бетү белән асфальт кисәкләре өскә калка. Борын заманнардан ук кешеләр битумны куллана белгән. Төзелештә генә түгел, кешеләрне мумияләштергәндә дә файдаланылган.
 
▲Бернинди үсемлек тә үсмәгән, җан иясе дә яши алмый (кайбер бактерияләрдән кала) торган күлне римлеләр Үле күл дип атаган.
==Кызыклы фактлар==
Үле диңгездә батырга мөмкин түгел.
Строка 13 ⟶ 22 :
{{искәрмәләр}}
== Чыганаклар ==
* О. Төхфәтуллин. [http://ktrb.ru/print/inin-950.html Тозлы суныњ да сере бар] // [[Кызыл таң]].
* [http://tatyash.ru/get.php?11533|41.htm#0 Чит җирләрдә йөреп гыйбрәт ал (Чит җирләрдә йөреп гыйбрәт ал) / Тәлгат НӘҖМИЕВ / – № 54 (11533), 30 октябрь, 2010]
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Үле_диңгез