Пётр I: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
к Bot: Migrating 98 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q8479 (translate me) |
Төзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 1:
{{Шәхес
| исем = Петр I
| рәсем = Peter der-Grosse 1838.jpg
| рәсем_зурлыгы = 300px
| alt = Петр I
| рәсем язуы = Петр I
| тулы исем = Пётр I Алексеевич
| һөнәр = император
| туу датасы = 3.05.1672
| туу җире = [[Русия]], [[Мәскәү]]
| гражданлык =
| милләт = рус
| үлем датасы = 27.01.1725
| үлем җире = [[Русия империясе]], [[Санкт-Петербург]]
| әти = [[Алексей Михайлович]]
| әни = [[Наталья Кирилловна]]
| ир =
| хатын = 1) Евдокия Лопухина <br/> 2) Екатерина Алексеевна
| балалар =
| бүләк һәм премияләр =
| сайт =
| башка мәгълүмат =
}}
'''Петр I''' (''Pótr Alekseyevitç'', [[1672 ел]]ның 30 мае (9 июне) – [[1725 ел]]ның 28 гыйнвары (8 феврале)), [[Русия]] [[Русия империясе|Русия]] [[патша]]сы ([[1682]] елдан) һәм [[император]]ы ([[1721]] елдан).
==Тәрҗемәи хәл==
Петр I [[Алексей Михайлович]]ның Наталья Кирилловна Нарышкина никахыннан [[1672 ел]]ның 30 маенда туа. Ул бик хәрәкәтчән, сәламәт булып үсә. Петр патша гаиләсенең иркә, сөеклесе була.
[[1676 ел]]да Алексей патша үлгәннән соң тәхеткә Федор утыра. Федор Петрны яраткан һәм аның киләчәген кайгырткан.
Беренче укытучысы дьяк Никита Зотов, әлифбаны үзләштерергә, чиркәү китапларын укырга һәм язарга өйрәтә.
1682 нче елда Федор патша үлгәннән соң Иван һәм Петр патша дип игълан ителәләр. Илдә ике хакимият урнаша.
Чынлыкта хакимият Софья кулында була.
Петр әнисе Наталья Нарышкина белән [[Мәскәү]]дән Преображенский авылына чыгып китә. Петрга [[немецлар]] Пресбург крепосте төзиләр.
Петр хәрби уеннар белән мавыга һәм чит ил кешеләре [[голландия]]ле Тиммерман Брандт, шотландияле Гордон һәм [[швейцария]]ле Лефорт белән таныша.
1689 нчы елда Софья файдасына сарай перевороты әзерләнә, стрелецлар Петрны үтерергә ниятли. Петр Троица-Сергий лаврасына яшеренә. Петр яклы [[дворяннар]] һәм [[боярлар]] Лаврага килә. Петр Мәскәүгә кайта. Софья хакимияте бетерелә һәм аны Новодевичье монастырена ябалар. Петр мөстәкыйль патшалык итә башлый.
Петр I патшалык итә башлагач беренче зур дәүләт эше булып [[Азов]] походлары тора.
Походларның төп максаты, төрекләрнең [[Дон]]нан Азов диңгезенә чыгу юлын ябып торган Азов крепостен алу. 1695 нче елдагы [[Азов]] походлары Русия өчен уңышсызлык белән тәмамлана. [[1696]] елгы икенче поход җижү белән тәмамлана. [[Азов]] бирелә. Русия көньяк диңгезләргә чыга. Ләкин көньякта ныгып калу өчен союзниклар кирәк була.
[[1697]] елда Петр боерыгы буенча Европага 250 волонтердан торга бөек илчелек җибәрелә.
[[Төркем:Räsäy taríxı]]▼
Бөек илчелекнең төп максаты [[Кырым ханлыгы]]на һәм [[Төркия]]гә каршы союздашлар табу. Ләкин Петр [[Балтыйк диңгезе]]нә чыгу өчен [[Швеция]]гә каршы союзниклар таба.
Бөек илчелеккә Ф.Я Лефорт, Б.П.Возницын, Ф.А. Головин һәм Петр Михайлов исеме астында патша үзе җитәкчелек итә.
Рус волонтерлары хәрби фәннәрне корабльләр төзү, диңгезчелек серләрен өйрәнәләр.
[[1700 еллар]]да Петр [[Швеция]] белән сугыша, [[1703]] елда [[Нөтеборг]] калгасе янында [[Санкт-Петербург]]ка нигез сала.
[[1708]] елда [[Русия]]не губерналарга бүлү тәртибен кертә. Аның вакытында [[Казан губернасы]] оештырыла. [[Христан дине]]нә күчәргә теләмәгән [[Мөселманнар]]га карата гаделсез фәрманнары белән мәгълүм. [[1713]] елда игълан ителгән фәрман нигезендә татар [[морза]]ларына [[христиан дине]]ндәге [[крепостной]] крәстияннәр тоту тыела, шундый крепостнойлар булган авыллар һәм җирләр тартып алына; көчләп чукындыру чаралар көчәя; [[1718]]. елгы фәрман белән [[Йомышлы татарлар]] [[Адмиралтейство]] өчен агач чыгару эшендә тартыла ([[Лашманнар]]); [[1722]] елгы фәрманда 10-12 яшьлек татар малайларын хәрби хезмәткә (денщик, юнга һ.б. хезмәтләргә) алу карала.
[[Иран]]га яуга чыккач, [[1722]] елның Маенда Питер И [[Казан]]да туктала (кара [[Иранга Петр I яулары]]). [[Болгар шәһәре]]ндә булып, кабер ташларындагы язуларны күчереп алырга (кара [[Йосыф Ижбулатов]]), Зур Мәчет манарасын төзекләндерергә әмер бирә. Патшаның Казанга килү хөрмәтенә [[Петропавел чиркәве]] төзелә.
==Дәүләт аппаратын реформалау==
[[1699 ел]]да патша тарафыннан Якын концелярия оештырыла.1711 елда Сенат төзелә. Сенат – иң югары дәүләт учреждениесе.Ул патша белән берлектә законнар кабул иткән, хөкем чыгарган, үзәктә һәм урыннарда дәүләт аппараты эшенә контролҗлек иткәнһәм юнәлеш биргән.
1718-1720 еллардагы реформа приказларны бетереп, алар урынына коллегияләр кертә. Башта аларның саны 11 булган.Тышкы эшләр коллегиясе –тышкы сәясәт, Хәрби коллегия – коры җир армиясе, [[Адмиралтейство]] коллегиясе – диңгез флоты, Юстиц-коллегия – гражданнар һәм җинаять судлары, Берг-коллегия – тау заводлары промышленносте, Мануфактур-коллегия – мануфактура промышленносте өчен җаваплы булган. Приказлардан аермалы буларак аларда карарлар күмәк төстә кабул ителгән.
==Җирле идарә реформасы==
1708 елда җирле хакимият аппаратын көчәйтү һәм идарш эшендә аның ролен күтәрү өчен Русия сигез губернага – Мәскәү, Ингерманланд (соңрак Петербург), Смоленск, Киев, Азов, Казан, Архангелогород, Себер губерналарына бүленә. Аларның башында патша тарафыннан билгеләнгән, тулы административ,бхәрби һәм суд хакимиятенә ия булган губернаторлар торган. Губерналар үз чиратында өязләргә бүленгәннәр.
1719 елда Петр илне воеводалар җитәкләгән 50 провинциягә бүлә. Ләкин губернага бүленеш саклана, губернаторлар кулында фәкать хәрби һәм мәхкәмә вазифалары кала.
==Патриархияне бетерү==
[[1700 ел]]да патриарх Адриан вафат булганнан соң, Петр I, [[Төньяк сугышы]]н сылтау итеп, яңа сайлаулар уздыруны тыйган. Төньяк сугышы тәмамлангач, патша патриаршествоны бөтенләй бетерә. Чиркәү зшләре белән идарә итү Дини коллегиягә тапшырыла, озакламый аны Идарә итүче «Изге Синод» итеп үзгәртәләр.
Синодның эш – гамәлләрен патша исеменнән шул ук патша патша тарафыннан билгеләнгән чиновник – обер – прокурор контрольдә тоткан.
Петр Iмахсус указ белән руханиларга крестьяннар арасында аң – белем тарату бурычын йөкли: алар халыкка вәгазь сөйләргә, үгет – нәсыхәт бирергә, балаларны гыйбадәт кылырга өйрәтергә, аларда патшага һәм чиркәүгә карата ихтирам тәрбияләргә тиеш булалар.
==“Ранглар турында табель”==
1722 елда патша “Ранглар турында табель” кабул итә. Әлеге документ иске һәм яңа аристократия арасындагы вазифа аерымлыкларын бетерә. Бу закон нигезендә эшчәнлек сарай хезмәтенә, гражданлык хезмәтенә һәм хәрби хезмәткә бүленгән.Чиновниклар өчен: гражданлык хезмәтендә – коллежский регистратордан канцлерга, армиядә – прапорщиктан генерал – фельдмаршалга, флотта – прапорщиктан генерал – адмиралга кадәр 14 класс (ранг) билгеләнә.
8 нче класслы чин алган һәр кеше нәселле дворянга әверелгән.Чиновниклар үз хезмәтләре өчен җир һәм крестьяннар, шулай ук акчалата бүләк алганнар.
Мондый система, нинди нәселдән булуга карамастан, теләсә кемгә хезмәттә үсү мөмкинлеге биргән, ләкин чынлыкта аңардан бик аз кеше генә файдалана алган.
==Икътисади реформалар==
[[Протекционизм]] – дәүләтнең ил сәнәгатенә ярдәм итүе, чит илдән товар керткән өчен зур таможня пошлиналары билгеләү. [[Меркантилизм]] – акча туплау максатында, читкә товарны күбрәк чыгарып азрак кертүне тәэмин итә торган дәүләти чара. [[Бөртеклеләр]]не җыеп алганда тырма урак белән беррәттән Литва [[чалгы]]сы (литовка) һәм [[тырма]] кулланырга боера. Сарай ихтыяҗлары өчен [[ефәк кортлары]] үрчеткәннәр һәм алар ярдзмендә [[ефәк]] җитештергәннәр.
[[Ат]] заводлары төзелгән, яхшы токымлы [[сарыклар]] сатып алынган һәм [[киндер]] чәчү мәйданнары киңәйтелгән. Мануфактура производствосы аеруча актив үскән.
1711 елда патша [[акча]] реформасы уздыра, аның барышында тәңкәләрдә көмеш микъдары 20 процент чамасы киметелә.
1718-1724 елларда җан башыннан салым кертелә.
==Чыганаклар==
* [http://16206s011.edusite.ru/DswMedia/gul-fira.ppt Петр I һәм аның реформалары. 7 класс]
* [http://nadirovo.narod2.ru/uchitelya/musina/prezentacciya_Petr_I.ppt Россия ике гасыр чигендә. Петрның патшалык итә башлавы.]
{{Link FA|hu}}
Строка 19 ⟶ 83 :
{{Link GA|ja}}
{{Link GA|ru}}
{{Русия императорлары}}
{{DEFAULTSORT:Петр I}}
[[Төркем:Русия императорлары]]
| |||