Һуннар: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
к →Тарих |
|||
Юл номеры - 42:
[[Image:Huns450.png|thumb|right|400px|һун империясе]]
{{Төп мәкалә|һун империясе}}
Һуннар (көньяктагы элгәрге [[хунну]]лардан аерып нәкъ менә аларны һуннар дип атаганнар) IV гасырда кояш баешы ягына үзләренең атаклы сәфәрләрен башлаганнар. [[Идел]]не кичеп, [[Азак диңгезе|Азак диңгезе]]нә һәм аннары [[Кырым]]га кадәр барып җиткәннәр. [[375 ел]]да һуннар, борынгы герман кабиләләрен тәшкил иткән [[готлар]]дан һәм [[сарматлар]]дан оешкан [[Германарих патшалыгы]]н тар-мар итеп, [[Үзәк Аурупа]]га килеп кергәннәр, элекке [[Рим империясе]] җирләрен яулап алганнар. [[Көнбатыш Ауразия]]нең бик зур территориясендә, [[Идел]] белән [[Рейн]] арасында, яңа империя - [[һун империясе]] барлыкка килгән.
<p> Тарихта беренче тапкыр рим тарихчысы [[:ru:Публий Корнелий Тацит|Тацит (рус)]] тарафыннан телгә алынган һуннарның [[91 ел]]да [[Каспий диңгезе]] тирәсендә урнашулары, соңрак [[150 ел]]лар тирәсендә Көньяк-Көнчыгыш [[Кавказ]] тирәләрдә яшәүләре билгеле. [[Көнчыгыш Аурупа]]га б.э. [[IV гасыр]]ның җитмешенче елларында килеп чыгалар һәм зур дәүләт коралар. [[V гасыр]] урталарында алар арасыннан [[Аттила]] исемле бөек идарәче килеп чыга. Ул барлык һуннарны үз кулы астында берләштерә һәм [[Көнбатыш Аурупа]]да сугышлар алып бара.
[[Image:Huncauldron Hungary.jpg|thumb|250px|{{HUN}}дә [[2006]]да табылган [[5 гасыр]] Һун [[казан]]ы.<ref>[http://chronica.freebase.hu/huns/huncauldron.htm Hunnic age sacrificial cauldron has been found] 2006, Hungary</ref>]]
<p> Һуннарның бер хәким астындагы уртак көч булмауларына ышаган. Күп һуннар Көнчыгыш һәм Көнбатыш римлылар һәм готлар тарафыннан түләүле гаскәр буларак кулланылды. Исеме билгеле булган беренче Һун [[:en:Uldin]]<ref name="Thompson1996"/>готлар патшасы [[:en:Radagaisus]] көчләренә каршы һуннар һәм аланнар төркеме башында [[Италия]]ны яклаганы билгеле.
[[File:Hunnish - Bracelet - Walters 571082 - Detail Front.jpg|thumb|left|Һун алтын һәм анар беләзеге өлеше, 5 гасыр, [[:en:Walters Art Museum]] музее]]
<p> [[408 ел]]да Көнчыгыш римлылар Uldin'ның һуннары тарафыннан яңа басымны сизә башлыйлар. Uldin [[Дунай]]ны күчеп [[:en:Moesia]] җирендәге Castra Martis исемле каланы ала, аннары [[:en:Thrace]] өлкәсен талый. Көнчыгыш римлылар Ульдинга акча тәкъдим итеп аны туктатырга торышсалар да, соралган акча күләме югары булгач - аның ярдәмчеләренә акча тәкъдим итәләр. Нәтиҗәсендә Ульдиннын төркеменнән күп һуннар китә башлый.
Һуннарның [[Аурупа]]га күченешенең сәбәбе [[Азия]] кыйтгасында 4 гасыр уртасында зур империя булдыручы [[:en:Rouran Khaganate|Жужань ханлыгының (ингл.)]] үсүе белән аңлатыла ала. Башка җирләр арасында, ул [[:en:Xianbei state|Xianbei дәүләте (ингл.)]] кулыннан алганнары татар җирләрен дә үзенә ала. Жужан көченең көнбатышка таба таралуы Һуннарны Аурупа тарафына этүенә китергән дип уйланыла.<ref>J. B. Bury, ''The Invasion of Europe by the Barbarians''</ref>
=== Атилла ===
| |||