Емельян Пугачёв: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Derslek (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
EmausBot (бәхәс | кертем)
к r2.7.2+) (робот өстәде: ar, be, bg, br, ca, cs, cv, de, el, en, eo, es, eu, fi, fr, fy, gl, he, hr, hu, it, ja, ka, la, lt, nl, no, pl, pt, ro, sah, sk, sr, sv, tr, udm, uk, vi, zh; косметик үзгәртүләр
Юл номеры - 24:
'''Емельян Пугачев''' ([[1742 ел|1742]] — [[21 гыйнвар]] [[1775 ел|1775]]}}) — Дон казагы, 1773-1775 еллар [[Пугачев явы]] юлбашчысы. Үзләрен хатыны [[Екатерина II]] оештырган [[сарай фетнәсе]]ндә үтерелгән, ир-ат варислар калдырмаган, могъҗизалы рәвештә коткарылган [[Петр III]] патшага салышкан шул заман шәхесләренең иң уңышлысы.
 
== Тәрҗемәи хәл ==
Емельян Пугачев чыгышы белән хәзерге [[Волгоград өлкәсе]]ннән, Дон казакларының башкаласы [[Зимовейская]]дан. [[Степан Разин]]ның якташы.
 
Юл номеры - 49:
Менә [[1773 ел]]ның көзендә Җаек казаклары арасында үзен Петр I патшаның оныгы — Петр III дип таныткан бер кеше килеп чыга. Чынлыкта исә ул Дон казагы Емельян Иванович Пугачев була. Ул халыкны көрәшкә чакыра. «Мин сезгә җирләрегезне, суыгызны, урман-болыннарыгызны кайтарып бирермен, барыгыз да иреккә чыгарсыз», дип манифестлар, өндәмә хатлар язып, авылларга тарата.
 
Урал һәм Идел буенда яшәгән хезмәт иясе халкы: [[руслар]], [[татарлар]], [[башкортлар]], [[марилар]], чуашлар, удмуртлар, төркем-төркем булып, Пугачев армиясенә агыла. Җаек елгасыннан алып [[Ырынбур]] крепостена кадәр булган җирләрдә крестьяннар сугышы башлана. Баш күтәрүчеләр Оренбург һәм Җаек крепостьларын камап алалар. Урал заводларының крепостной эшчеләре дә фетнәчеләр ягына чыга. Алар Пугачев армиясен туплар һәм мылтыклар белән тәэмин итеп торалар.
 
Хәзерге Татарстан җирләрендә крестьяннар хәрәкәте 1773 елның октябрь — ноябрь айларында җәелеп китә. Казан — Арча тирәлә¬рендә [[Мәсәгут Гомәров]] җитәкчелегендәге зур бер отряд хәрәкәт итә. Бөгелмә төбәге тулысынча диярлек баш күтәрүчеләр кулында була. [[Минзәлә]] крепостен Каранай Муратов җитәкчелегендәге 10 мең кешелек фетнәчеләр отряды дүрт ай буена камалышта тота. Берничә тапкыр штурмлап та карыйлар, әмма ала алмыйлар. [[Зәй (шәһәр)|Зәй]] крепосте исә баш күтәрүчеләргә сугышсыз-нисез бирелергә мәҗбүр була.
Кама һәм Урта Идел буенда да тынычлык бетә. Бигрәк тә Алабуга, Әгерҗе, Кукмара якларыңда көчле чуалышлар куба. Крестьяннар байларның утарларын яндыралар, җирләрен тартып алалар, үзләрен асып үтерәләр.
 
Пугачев гаскәре 1774 елның 29 июнендә [[Әгерҗе]]гә килеп җитә. Крестьяннар сугышы моңарчы күрелмәгән көч белән дөрләп китә. Әгерҗе халкы Пугачевны «үзебезнең гадел патша Петр Федорович» дип хөрмәтләп каршы ала. Мәйданның бер ягына Пугачев армиясенә кушылырга килгән крестьяннар тезелеп баса, икенче ягына тиз генә дар агачы ясап куялар. Гади халыкның күрсәтүе белән кулга алынган комсыз байларны Пугачев астырып үтертә. Крестьяннар үзләренең изүчеләреннән шулай үч алганнар.
 
Әгерҗедән Пугачев армиясе Алабуга, Мамадыш, Арча аркылы Казанга юл тоткан. Крестьяннарга ул, Казанны алгач, Мәскәүгә китәбез, тәхетне алып, бөтен Русиядә гадел патшалык урнаштырырбыз, дип вәгъдәләр биргән. Болгар-татарларга үз диннәрен тотарга, милли гореф-гадәтләре белән яшәргә хокук вәгъдә иткән. «Алпавыт һәм башка изүчеләрне кырып бетерегез, үзегез теләгәнчә иректә яшәгез»,— дип чакырып.<ref>http://tatar.org.ru/kurs/5-6-tarih/cyr_112.php</ref>
Юл номеры - 68:
 
Пугачев Татарстан җирләрендә, бигрәк тә Казанда булган көннәрдә руслар һәм [[татарлар]], [[башкортлар]], [[марилар]] һәм [[чуашлар]] үзләренең изүчеләренә каршы иңгә-иң торып сугышканнар. Бу көрәштә крестьяннарның сыйнфый бердәмлеге ныгыган. Алар ара¬сыннан Бәхтияр Канкаев, Мәсәгут Гомәров, Каранай Муратов, Муса Мостафин, Әбҗәлил Сөләйманов кебек чын халык герой¬лары үсеп чыга.
Екатерина II баш күтәрүчеләргә каршы зур гаскәр җибәрә. Царицын шәһәреннән ерак түгел бер урында Пугачев патша гаскәрләре тарафыннан җиңелә. Аны тотып алалар, богауланган хәлдә тимер читлеккә ябып, Мәскәүгә китерәләр һәм җәзалап үтерәләр.
 
Тиздән Пугачев "җинаятьләр"ен Екатерина тарафыннан оештырылган "законлы тикшерү" башлана. Яу башында ук Пугачевның көрәштәшләренә әверелгән Зарубин-Чика, Падуров, Закладнов, Горшков, Караваев, Тимофей Мясников, Василий Плотников, Караваев, Иван Почиталин кебек Җаек казаклары, юлбашчыны кулга алып карательләргә тапшырган хыянәтчеләр, "падишаh"ның беренче hәм "икенче" хатыннары Софья белән Устинья, балалары Трофим, Христина, Аграфена, шулай ук Вәлит Торнов, Астафий Долгополов, И. Мамаев, Илья Аристов, хыянәтче дворян офицеры Михаил Шванович, татар каhарманнары [[Канзафар Усаев]], [[Каранай Моратов]] hәм [[Идеркәй Мәхмүтов]] - барлыгы 40-ка якын кеше - "хакыйкатьне ачыклауда ярдәм итү өчен", Мәскәүгә китерелә. 18 ноябрьдән алып 5 декабрьгә кадәр аларның hәркайсы тикшерүчеләр каршында Пугачев белән очраша, күрсәтмәләр бирә. 19 декабрьдә "тикшерү" тәмамлана. Генераль-прокурор А. Вяземский, генераллар П. Панин, А. Глебов, М. Мартынов, П. Потемкин, 10 сенатор, тагын әллә никадәрле графлар, кенәзләр катнашында 29-31 декабрьләрдә Мәскәү Кремленың тәхет залында /!/ суд үткәрелә. 1775 елның 9 январенда хөкем карары игълан ителә.
Юл номеры - 78:
== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}
== Сылтамалар ==
* [http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Russ/XVIII/1760-1780/Pugachev/Dokumenty_stavki/ Документы ставки Е. И. Пугачева, повстанческих властей и учреждений 1773-1774 гг. М. Наука. 1975]
* [[Вахит Имамов]]. Сәет Батыр. (Тарихи повесть). Татарлар Пугачев явында. (әдәби эпизодлар белән баетылган тарихи очерк). [[Яр Чаллы]], “КАМАЗ” газета-китап нәшрияты, 1994.
Юл номеры - 84:
[[Төркем:Халык юлбашчылары]]
{{DEFAULTSORT:Пугачев, Емельян}}
 
[[ar:إميليان بوغاتشيف]]
[[be:Емяльян Іванавіч Пугачоў]]
[[bg:Емелян Пугачов]]
[[br:Emelian Pougatchev]]
[[ca:Omelian Ivànovitx Pugatxov]]
[[cs:Jemeljan Pugačov]]
[[cv:Пугачёв Емельян Иванович]]
[[de:Jemeljan Iwanowitsch Pugatschow]]
[[el:Εμελιάν Πουγκατσιόφ]]
[[en:Yemelyan Pugachev]]
[[eo:Emeljan Pugaĉov]]
[[es:Yemelián Pugachov]]
[[eu:Iemelian Pugatxov]]
[[fi:Jemeljan Pugatšov]]
[[fr:Emelian Pougatchev]]
[[fy:Jemeljan Poegatsjov]]
[[gl:Iemelián Ivánovich Pugachev]]
[[he:ימליאן פוגצ'וב]]
[[hr:Jemeljan Ivanovič Pugačov]]
[[hu:Jemeljan Ivanovics Pugacsov]]
[[it:Emel'jan Ivanovič Pugačëv]]
[[ja:エメリヤン・プガチョフ]]
[[ka:ემელიან პუგაჩოვი]]
[[la:Aemilianus Pugačёv]]
[[lt:Jemeljanas Pugačiovas]]
[[nl:Jemeljan Poegatsjov]]
[[no:Jemeljan Pugatsjov]]
[[pl:Jemielian Pugaczow]]
[[pt:Iemelian Pugachev]]
[[ro:Emelian Pugaciov]]
[[ru:Пугачёв, Емельян Иванович]]
[[sah:Пугачев Емельян]]
[[sk:Jemelian Ivanovič Pugačov]]
[[sr:Јемељан Пугачов]]
[[sv:Jemeljan Pugatjov]]
[[tr:Yemelyan Pugaçov]]
[[udm:Пугачёв, Емельян Иванович]]
[[uk:Пугачов Омелян Іванович]]
[[vi:Yemyelyan Ivanovich Pugachyov]]
[[zh:叶米里扬·普加乔夫]]