Bolğar bizäleş sänğäte: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Kitap (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Kitap (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 1:
[[Файл:Keçe manara.JPG|right|300px|thumb|Keçe manara]]
[[Файл:Bolgar gravestone.JPG|right|300px|thumb|Qäber taşı]]
'''BolğárBolğar bizäléşbizäleş sänğätésänğäte'''. Tarixı öç çorğa - [[Bolğar]] däwere başları (8-10 yözlär), Bolğar däwläte (10 yöz - 13 yözneñ 1 nçe yartısı) häm [[Altın Urda]] (13 yözneñ 2 nçe yartısı - 15 yözneñ başı) däwerlärenä bülenä. [[Bolğar]] bizäleş sänğäte borınğı [[Üzäk Aziä]] qäbiläläre, urta ğasırlar başında yäşägän hunnar, sarmatlar, Könbatış Törki qağanlığı, Böyek Bolğar, Xäzär däwläte tarixi-mädäni mirası nigezendä barlıqqa kilä. Bolğar bizäleş sänğäte küçmä dala tormışı häm utraq igençelek sivilizatsiäseneñ üzara tä'sirläşüe şartlarında, Saltaw-mayaq kul'turasınıñ köçle yoğıntısı näticäsendä üseş ala. Anıñ sänğät traditsiäläre formalaşuğa Azaq häm Qara diñgez buyı şähärläreneñ ellinik mädäniäte, şulay uq Qawqaz artı häm İran sänğäte zur tä'sir yasıy. Elgäre Bolğar däwere sänğätenä qarağan cirläw yolası äyberläre (at dirbiäse, qoral, xärbi kiem detal'läre, sawıt-saba, bizämälär h.b.) Olı Tarxan, Tankeyevqa h.b. qäberleklärdä tabıla. Alarda borınğı törkilärneñ mäcüsilek belän bäyle mifologiäse, dönyağa qaraşları çağılış tapqan. Tabıldıqlar xaywan, üsemlek surätläre, geometrik räsemnär, äkiäti motivlar belän bizälgän, qayberlärendä borınğı Könyaq Seber, Üzäk Aziä mädäniäte yoğıntısı sizelä. Bolğar bizäleş sänğätenä ğomumiläştelergän realizm (xaywannarnıñ stilläşterelgän räsemnäre) çalımnarı kergän üzençälekle «cänlek stile» xas. Qaz, ürdäk, ätäç, qanatların cäygän ike başlı fantastik qoş surätläre yış oçrıy.
Bolğar däwläte çorında Bolğar bizäleş sänğäte islam mädäniäte yoğıntısında formalaşa. Metallnı näfis eşkärtü, zärkänçelek, keräç, söyäkkä uyıp bizäk yasaw sänğäte yuğarı üseş ala. İdel buyı Bolğar däwlätendä feodallarnıñ sarayları, cämäğät yortları, dini binalar, kirmän qorılmalarınıñ küpläp tözelüe monumental' arxitektura üseşenä, anıñ bizäleşe kamilläşügä etärgeç birä, soñraq qalqu sın räweşendä qabarınqı itep taşqa uyıp eşlängän qanatlı bars, börket, arıslan, ğifrit sınnarınıñ motivları Vladimir-Suzdal' Ruse çirkäw arxitekturasına ütep kerä.
Zärkän sänğäteneñ neçkä metall cepsellärne böterep (qarağız Cepqır) häm börtekläw ısulı qullanıp (qarağız Bolğar çigä asılması), asıltaşlar berketep eşlängän ğäcäyep ürnäkläre saqlana. Kömeşne qaraltu, çükep bizäk töşerü, uyımlaw, taşnı uyıp bizäw, basma ısulları qullanıla (mäsälän, qarağız Butaixa xäzinäse). Metall äyberlär (yozaqlar, zinnätle baltalar, ayıllar h.b.) cänlek surätendäge waq fiğuralar häm ornamentlar belän bizälä. Maklaşeyevqa caydaqları keşe sının surätläwneñ unikal' ürnäge bulıp tora. Keräç sänğäte citeşterü texnologiäseneñ yuğarı basqıçına kütärelä; mögeze bögärlängän täkä, at, et, poşi, ayu, ürdäk başı räweşendäge sawıtlarnıñ borınnarı häm totqaları, törle formadağı quwşinnar, xumnar, tälinkä, lampa, uyınçıqlar h.b. bezneñ könnärgäçä saqlanğan.