Бактерияләр: юрамалар арасында аерма

[[Аксымнар синтезы]] [[эукариотлар]]дагыдан кечкенәрәк [[рибосома]]ларда бара. Терек­лек эшчәнлеген тәэмин итүче барлык [[ферментлар]] цитоплазмага таралган яки цитоплазматик мембрананың эчке өсле­генә береккән.

 

Гадәттә прокариотлар икегә бүленеп үрчи. Башта күзәнәк озыная, анда акрынлап аркылы бүлге ясала, ә аннан соң бала күзәнәкләр аерылып китә яки үзенчәлекле төркемнәр — чылбыр, пакет һ. б. хасил итеп бәйләнгән хәлдә кала (бактерияләрдә).

 

Уңайсыз шартларда күп бактерияләр споралар хасил итәләр: нәселдәнлек материалын йөртүче цитоплазманың бер өлеше аерыла һәм күп катлаулы калын капсула белән каплана. Күзәнәк «кипкән» кебек була — матдәләр алмашы процесслары туктала. Бактерияләрнең споралары бик тотрыклы; кипкән хәлдә алар тереклек сәләтен озак еллар буена саклый һәм, антибиотиклар белән актив дәвалануга да карамастан, авыру кеше организмында исән кала ала. Споралар җил һәм башка юллар белән тарала. Уңайлы шартларга эләгеп, спора актив бактериаль күзәнәккә әверелә.

Бактерияләр, энергия алу өчен, төрле органик һәм неорганик кушылмаларны һәм кояш нурларын файдаланалар. Күпчелек бактерияләр — гетеротрофлар (грекча «гетеро» — төрле һәм «трофос» — тукландырам), ягъни алар әзер органик матдәләр белән тукланалар яки башка организмнарда, шул исәптән кешедә дә, паразитлык итәләр. Күзәнәкләре күперчекләр белән тоташкан кайбер колониаль бактерияләр үзенә бер төрле җепселле структуралар барлыкка китерәләр. Мондый колонияләр, хәрәкәтләнеп, вак тере организмнарны (бактерияләрне, иң түбән төзелешлеләрне һ. б.) эләктерәләр, аларны чолгап алалар һәм кайнаталар.

 

Кислородка карата мөнәсәбәте буенча, бактерияләр аэробларга һәм анаэробларга бүленә. Аэроблар — фәкать кислородлы тирәлектә генә яши ала торган бактерияләр. Анаэроблар кислородсыз тирәлектә яши. Болардан тыш, кислородлы һәм кислородсыз тирәлекләрдә дә яши алучы бактерияләр төркемнәре билгеле.

 

Табигатьтә бактерияләр гаять киң таралган. Алар, туфракта урнашып, анда органик матдәләрне — үлгән хайван һәм үсемлек калдыкларын таркатучылар булып торалар. Органик молекулаларны неорганик молекулаларга әверелдереп, бактерияләр планета өслеген черек калдыклардан чистарталар һәм химик элементларны биологик әйләнешкә кертәләр.