Көлн: юрамалар арасында аерма

'''Көлн''' ({{lang-de|Köln}}{{IPA|[kœln]}}, урынчалык: ''Kölle'', ''ˈkœɫə'']) борын заманда {{lang-la|Colonia Claudia Ara Agrippinensium}}<ref>Колонизатор Клавдийның корбан чалу урыны дигәнне аңлата</ref>) — [[Алмания Федератив Җөмһүрияте]]нең Төньяк Рейн-Вестфален җирендә шәһәр. Көлн Алманиянең халкы буенча дүртенче шәһәре. Көлн Аурупа тарихында [[Борынгы Рим]] чорыннан эз калдырган урын. Көлн үзенең 1248 елда төзелә башлаган Көлн чиркәве – Алманиядәге иң мөһим [[католиклар|католик]] чиркәүләрнең берсе белән мәшһүр.

 

Көлн шәһәре Алманиянең иң зур елгасы — [[Рейн]] түбән агымында ярларында утыра. «Рейн» атамасы «чиста» дигәнне аңлата. Әмма, кызганычка каршы, бу бөек елга нык пычранган хәлдә. Аңа шулкадәр күп пычрак сулар аккан, хәтта Рейн Европаның иң пычранган елгасы дип танылды.

 

Көлннән көнчыгышта Таулы як (Bergisches Land) һәм Зауэрләнд урнашканнар, көнбатыш тарафта Вилле милли паркы, көньяк-көнбатышта – Эйфель түбәләре, көньяк-көнчыгышта – Рейн сланец таулары. Шәһәрнең иң биек ноктасы (Көнигсфорст ) – диңгез кимленнән 118 м биек, иң түбән җир – Вөрринген бухтасы – 37 м. [[2010]] елда Көлндә халык саны нәк 1 млн (1 000 298) кеше тәшкил иткән. Көлннең үз юлдашчы-шәһәрчекләре бар: Дормаген, Леверкузен, Бергиш Гладбах, Тройсдорф, Хүрт, Брүл һәм Пүлхайм. Агломерация белән бергә халык саны 2,1 кешегә җитә.

 

Көлн шәһәре бай тарихка ия. 5000 ел элек биредә борынгы [[кельтлар]] кала ясаган. Б.э. кадәр 38 елда Марк Агриппа – Рим хәрбие Оппидум Убиориум исеме белән ныгытылган торак пункт нигезли. Көлн Түбән Алмания вилаятенең башкаласы игълан ителә. 100 ел узуга биредә инде 100 мең кеше яши. Шәһәр [[аланнар]], [[вандаллар]] һәм сакслар һөҗүменә уңышлы тора ала. [[310]] елда биредә Рейн аша беренче, һәм [[XIX гасыр]]га кадәр бердәнбер күпер салына. 454 елны шәһәрне франклар яулап алганнар.

 

Көлн милли яктан чуар шәһәр. Күпчелекне алманнар тәшкил итә (82,6%). Калганнар — төрле илләрдән күчеп килүчеләр. Иммигрантларның иң зур груһлары — [[төрекләр]] (6,6%), [[итальяннар]] (2%), [[Югославия]] халыклары (1,56%), СССР халыклары (0,97%). Шәһәрнең төп халкы алман теленең көнбатыш франк (рейн) диалектының бер төрендә (''көлш'') сөйләшә. Көлш сөйләшенең типик үзенчәлекләре: G авазының J-га алышынуы, сүз ахыры аваз һәм иҗекләрнең «йотылуы», шулай ук урынчалыкка гына хас сүзләр һәм гыйбарәләр.

<center><gallery widths="160px">

Файл:Koeln stadtmauer ulrepforte.jpg|Улрепфорт

</gallery></center>

 

{| class="toccolours" width="80%"; style="margin:0 auto; backgrond:none;"

| style="padding-right:1em;" |

[[Төркем:Миллионлы шәһәрләр]]

 

[[ru:Кёльн]]