Әхмәтзәки Вәлиди: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Marat-avgust (бәхәс | кертем)
кТөзәтмә аңлатмасы юк
Рашат Якупов (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 23:
| башка мәгълүмат =
}}
'''Әхмәтзәки Әхмәтша улы Вәлиди''' ({{lang-ba|Әхмәтзәки Әхмәтшаһ улы Вәлидов}}), эммиграциядә '''Әхмәтзәки Вәлиди Туган''' ({{lang-trAhmed Zeki Velidi Togan|}}) — [[башкорт]] милли хәрәкәте әйдаманы, галим, тюрколог, фәлсәфә докторы, [[Манчестер университеты]]ның мактаулы докторы ([[1967 ел|1967]]).
 
== Тормыш юлы ==
'''Зәки Әхмәтша улы Вәлиди''' – [[башкорт]] милли хәрәкәте лидеры, галим, тюрколог, фәлсәфә докторы.
Зәки Вәлиди [[1890 ел]]ның [[10 декабрь|10 декабрендә]] [[Уфа губернасы]] [[Эстәрлетамак өязе]] (хәзерге [[Башкортстан]]ың [[Ишембай районы]]) [[Көзән]] авылында мулла гаиләсендә туа. [[Гарәп теле|Гарәп]], [[фарсы теле|фарсы]], [[рус теле|урыс]] телләрен Әхмәтзәки сабый чактан ук әйбәтләп үзләштерә. [[1908 ел]]ның көзеннән алып Казанда яшәү дәвере башлана. Атаклы «Касимия» мәдрәсәсенә укырга керә. Ә бер елдан үзе дә мөгаллим булып китә, шәһәрнең иҗтимагый тормышына актив катнаша башлый.
==Тормыш юлы==
Зәки Вәлиди [[1890 ел]]ның [[10 декабрь|10 декабрендә]] [[Уфа губернасы]] [[Эстәрлетамак өязе]] (хәзерге [[Башкортстан]]ың [[Ишембай районы]]) Көзән авылында мулла гаиләсендә туа. Гарәп, фарсы, урыс телләрен Әхмәтзәки сабый чактан ук әйбәтләп үзләштерә. [[1908 ел]]ның көзеннән алып Казанда яшәү дәвере башлана. Атаклы «Касимия» мәдрәсәсенә укырга керә. Ә бер елдан үзе дә мөгаллим булып китә, шәһәрнең иҗтимагый тормышына актив катнаша башлый.
 
=== Казан ===
[[1908 ел]]ның көзеннән алып аның [[Казан]]да яшәү дәвере башлана. Атаклы [[«Касимия» мәдрәсәсе]]нә укырга керә. Ә бер елдан үзе дә мөгаллим булып китә, шәһәрнең иҗтимагый тормышына актив катнаша башлый. «Касимия» мәдрәсәсендә Вәлиди төрек тарихын, гарәп һәм төрек әдәбиятын укыта. [[1912 ел]]да аның «Төрек–татар тарихы» исемле китабы дөнья күрә һәм уңай бәяләнә. Яшь галим [[КДУ|Казан университеты]] галимнәре Н.[[Николай Катанов]], [[Ашмарин]], В.[[Василий Богородицкий]], шулай ук [[Санкт–Петербург]] университетында эшләүче академик В.Бартольдның[[Василий Бартольд]]ның игътибарын үзенә җәлеп итә. [[1912 ел|1912]]–[[1917 ел|1917]]лар еллар эчендә Вәлидинең утызлап хезмәте дөнья күрә.
 
=== Уфа ===
Галим буларак һәм җәмәгать эшлеклесе буларак җитлегеп өлгергәч, [[1914 ел]]ны З.Зәки Вәлиди [[Уфа]]га кайтып төпләнә: [[«Госмания» мәдрәсәсендәмәдрәсәсе]]ндә мөдәррис булып эшли; [[1915 ел]]да аны Дәүләт Думасына депутат итеп сайлыйлар. Ул IV Думаның мөселманнар фракциясе эшенә катнаша.
 
[[1917 ел|1917]]–[[1920 ел]]ларда З.Зәки Вәлиди [[башкорт халкы]]ның милли азатлык хәрәкәтен җитәкли. Бәйсез Башкортстан төзү идеясе барып чыкмагач, Фирганәгә[[Фирганә]]гә барып төпләнә, басмачылык хәрәкәтенә җитәкчелек итүгә катнаша.
[[1923 ел]]ның февралендә З.Вәлиди [[СССР]]дан чит илләргә чыгып китә. Башкорт халкына язган саубуллашу хатында, аннан да бигрәк [[Ленин]]га җибәрелгән хатында ул үзенең сәясәттән бөтенләйгә ваз кичүен хәбәр итә.
 
=== Мөһәҗирлек ===
Гомеренең калган өлешен З.Вәлиди үзенең яраткан эшенә – фәнгә багышлый. Ул дистәләрчә, йөзләрчә фәнни хезмәт иҗат итә, дөнья күләмендә мәшһүрлек казана. Аның лекцияләрен [[Вена]] белән [[Лондон]]да, [[Берлин]] белән [[Бонн]]да яратып тыңлыйлар. [[Истанбул]]да галим Ислам фәнни–тикшеренү институты оештыра һәм шул институтның башында тора.
[[1923 ел]]ның февралендә З.Зәки Вәлиди [[СССР]]дан чит илләргә чыгып китә. Башкорт халкына язган саубуллашу хатында, аннан да бигрәк [[Ленин]]га җибәрелгән хатында ул үзенең сәясәттән бөтенләйгә ваз кичүен хәбәр итә.
 
Гомеренең калган өлешен З.Зәки Вәлиди үзенең яраткан эшенә фәнгә багышлый. Ул дистәләрчә, йөзләрчә фәнни хезмәт иҗат итә, дөнья күләмендә мәшһүрлек казана. Аның лекцияләрен [[Вена]] белән [[Лондон]]да, [[Берлин]] белән [[Бонн]]да яратып тыңлыйлар. [[Истанбул]]да галим Ислам фәнни–тикшеренү институты оештыра һәм шул институтның башында тора.
 
Зәки Вәлиди [[1970 ел]]ның [[26 июль|26 июле]]ндә дөнья куя. Аны [[Истанбул]]ның Караҗа-Әхмәт зиратына күмәләр.
 
== Хәтер ==
==Сылтамалар==
* [[1992 ел]]ның [[23 июль|23 июлендә]] [[Башкортстанның Милли китапханәсе]]нә Әхмәтзәки Вәлиди исеме бирелгән.
* [[Ишимбай]] шәһәрендә Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге урам һәм 2 нче номерлы Башкорт республика гимназия-интернаты бар.
* [[Санкт-Петербург]], [[Ишимбай]], [[Сибай]] шәһәрләрендә аның һәйкәлләре бар.
* [[2008 ел]]да аның исеме белән [[Уфа]]дагы урам аталды (элек Фрунзе исемен йөрткән).
* [[2010 ел]] [[ТЮРКСОЙ]] тарафыннан Әхмәтзәки Вәлиди елы дип игълан ителгән<ref>[http://www.turksoy.org.tr/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFC057B197B696425D6AB053DD364BF3BB Ahmet Zeki Velidi Togan Parkı Açılıyor] {{ref-tr}}</ref>.
* 2010 елның [[26 август]]ында [[Әнкара]] шәһәрендә Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге парк ачылган<ref>[http://www.bashinform.ru/news/296727/ Городскому парку Анкары присвоено имя Ахмет-Заки Валиди] {{ref-ru}}</ref>.
* Уфада мемориаль такта.
 
== Искәрмәләр ==
{{Искәрмәләр}}
 
== Сылтамалар ==
* [http://www.azatliq.org/content/article/1933498.html Башкорт оешмалары Зәки Вәлидине яклый ]