Фотон: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Төзәтмә аңлатмасы юк |
Төзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 97:
| deadlink = 404
}}</ref>.
===Атама тарихы===
Фотонга башта Эйнштейн тарафыннан «яктылык кванты» исеме бирелә ({{lang-de|das Lichtquant}}).<ref name="Einstein1905" /> Хәзерге исемен {{polytonic|φῶς}}, «phōs» («яктылык») грек сүзеннән ясалган, аңа бу атаманы 1926 елда химик [[Гилберт Ньютон Льюис]] бирә<ref>{{cite web
| author = Илья Леенсон.
| url = http://www.krugosvet.ru/articles/117/1011713/1011713a1.htm
| title = Гилберт Ньютон Льюис
| publisher = [[Кругосвет]]
| accessdate = 2009-03-13
| archiveurl = http://www.webcitation.org/60qY9m7Qc
| archivedate = 2011-08-11
}}</ref>. Гилберт Льюис теориясендә фотоннарны барлыкка китереп һәм юкка чыгарып булмый торган кисәкчекләр дип атый<ref name="Lewis1926">{{cite journal
| last = Lewis
| first = G. N.
| title = The conservation of photons
| journal = [[Nature]]
| year = 1926
| volume = 118
| pages = 874—875}} {{en icon}}</ref>. Льюис теориясе расланмаса да, электромагнит кыры квантларының яңа исеме күпләгән физиклар тарафыннан кулланыла башлый.
Гадәттә фотон физикада <math>~\gamma</math> ([[Грек алфавиты|грек]] хәрефе [[Гамма (хәреф)|гамма]]) символы белән билгеләнә. Фотон әлеге билгеләмәне зур энергияле фотоннардан торучы 1900 елда ачылган [[гамма-нурланыш]]тан ала. Гамма-нурланышны [[Пауль Виллард]] ача, аның электромагнит табигатен 1914 елда [[Эрнест Резерфорд]] һәм [[Эдвард Андрейд]] исбатлыйлар. [[Химия]] һәм [[оптик инженерия]]дә фотоннар өчен еш кына әлеге билгеләмәне кулланалар: <math>~h \nu,</math> (<math>~h</math> — [[Планк даимие]], <math>~\nu</math> ([[Ню (хәреф)|ню]] грек хәрефе) — фотоннар [[ешлыгы]]). Әлеге ике зурлыкның тапкырчыгышы фотон энергиясенә тигез.
=== Фотон концепциясе үсеше тарихы ===
{{main|Яктылык}}
[[Файл:Young Diffraction.png|thumb|200px|left|Ике ярыкта яктылык интерференциясе буенча [[Томас Юнг]] [[тәҗрибә]]се ([[1805 ел]]) яктылыкны дулкын буларак карау мөмкинлеген күрсәтә. Шулай итеп яктылыкның кисәкчекләр агымы икәнлеге кире кагыла.]]
[[XVIII гасыр]]га хәтле чыгарылган теорияләрнең күбесендә яктылык кисәкчекләр агымы буларак каралган. Шундый беренче теорияләрнең берсе 1021 елда [[Ибн әл-Хәйсам]]ның «Оптика китабы»нда тасвирланган<ref name="Rashed">
{{Cite journal
|last=Rashed
|first=R.
|year=2007
|title=The Celestial Kinematics of Ibn al-Haytham
|journal=Arabic Sciences and Philosophy
|volume=17
|issue=1
|pages=7—55 [19]
|publisher=Cambridge University Press
|doi=10.1017/S0957423907000355
}} {{en icon}}</ref>.
Мондый модельләр [[рефракция]], [[дифракция]] һәм [[икеле нур сыну]] кебек күренешләрне аңлата алмаганлыктан, яңа теория- яктылыкның дулкын теориясе Рене Декарт тарафыннан кертелә (1637)<ref>
{{cite book
| last = [[Декарт, Рене|Descartes R.]]
| title = Discours de la méthode ([[Рассуждение о методе]])
| publisher = Imprimerie de Ian Maire
| year = 1637
}} {{fr icon}}</ref>, [[Роберт Гук]] (1665)<ref>
{{cite book
| last = [[Гук, Роберт|Hooke R.]]
| year = 1667
| location = London (UK)
| publisher = Royal Society of London
| url = http://digital.library.wisc.edu/1711.dl/HistSciTech.HookeMicro
| title = Micrographia: or some physiological descriptions of minute bodies made by magnifying glasses with observations and inquiries thereupon...
}}</ref>, и [[Христиан Гюйгенс]] (1678)<ref>
{{cite book
| last = [[Гюйгенс, Христиан|Huygens C.]]
| year = 1678
| title = Traité de la lumière
}} {{fr icon}}. An [http://www.gutenberg.org/etext/14725 English translation] is available from Project Gutenberg ([[проект «Гутенберг»]])</ref>.
Ләкин Ньютон авторитеты тәэсире нәтиҗәсендә яктылыкның дискрет төзелеше идеясына нигезләнгән модельләр өстенлек иткәннәр.<ref name="Newton1730">
{{cite book
| last = [[Ньютон, Исаак|Newton I.]]
| origyear = 1730
| year=1952
| title = Opticks
| edition=4th
| pages=Book II, Part III, Propositions XII—XX; Queries 25—29
| nopp = true
| location=Dover (NY)
| publisher = Dover Publications
| isbn=0-486-60205-2
}} {{en icon}}</ref><ref>{{cite web
| url = http://www.krugosvet.ru/articles/22/1002294/1002294a1.htm
| title = Свет
| publisher = [[Кругосвет]]
| accessdate = 2009-03-13
| archiveurl = http://www.webcitation.org/60qYA61ah
| archivedate = 2011-08-11
}}</ref>
XIX гасыр башында [[Томас Юнг]] һәм [[Огюстен Френель]] тәҗрибәләреннән соң, якынча 1850 елга дулкын теориясе гомуми кабул ителгәнгә әйләнә.<ref>
{{cite book
| last = Buchwald
| first = J. Z.
| year = 1989
| title = The Rise of the Wave Theory of Light: Optical Theory and Experiment in the Early Nineteenth Century
| publisher = University of Chicago Press
| isbn=0-226-07886-8
| oclc = 18069573
}} {{en icon}}</ref>
[[1865 ел]]да [[Джеймс Максвелл]] үзенең [[Максвелл тигезләмәләре|теориясендә]] яктылыкның электромагнит дулкыны икәнлеген фаразлый<ref name="maxwell">
{{cite journal
| last = [[Максвелл, Джеймс Клерк|Maxwell J. C.]]
| year = 1865
| title = A Dynamical Theory of the Electromagnetic Field
| journal = [[Philosophical Transactions of the Royal Society of London]]
| volume = 155
|pages = 459—512
| doi = 10.1098/rstl.1865.0008
}} {{en icon}}</ref>. [[1888 ел]]да әлеге гипотеза [[радиодулкын]]нарны ачучы [[Генрих Герц]] тарафыннан тәҗрибәви раслана.<ref name="hertz">
{{cite journal
| last = [[Герц, Генрих Рудольф|Hertz H.]]
| year = 1888
| title = Über Strahlen elektrischer Kraft
| journal = Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften (Berlin)
| volume = 1888
| pages = 1297—1307
}} {{de icon}}</ref>
== Искәрмәләр ==
| |||