Николай Коперник: юрамалар арасында аерма

| рәсем = Copernicus.jpg

'''Никола́й Копе́рник''' (польск.[[поляк теле|полякча]] ''Mikołaj Kopernik)''; [[19 февраль]] [[1473 ел|1473]], Торунь — [[24 май]] [[1543 ел|1543]], Фромборк) — [[Польша]]ның бөекмәшһүр астрономы[[астроном]]ы, математигы[[математик]]. Беренче фәнни революциягә башлангыч этәргеч биргән дөньяның гелиоцентрик системасы авторы буларак билгеле.

*Николай Торуньда сәүдәгәр гаиләсендә туа, яшьли атасыз кала. Анасы милләте буенча немец[[алманнар|алман]], Торунь элегрәк [[Пруссия]]гә кергән һәм немецалман каласы булып саналган. Коперниктан калган язмалар һәммәсе немец[[алман теле|алман]] яки [[латин теле|латин]] телендә языла. Аның архивында поляк телендә язылган бер язма да табылмаган.

* [[1491 елдаел]]да Коперник [[Краков]] университетына укырга керә. [[Математика]], [[медицина]] һәм [[теология]] фәннәрен үзләштерә. [[1497 елдаел]]да исә ул [[Италия]]гә китә һәм [[Болонья]] университетында укуын дәвам итә. Теологиядән, хокуктан һәм борынгы телләрдән башкатыш биредә [[астрономия]] белән шөгыльләнергә форсат ачыла. [[1500 елдаел]]да ул диплом алмыйча китеп бара, Падуя университетында медицинага укуын дәвам иттерә. [[1506 елдаел]]да Италиядән бөтенләйгә китә һәм агасы, епископ Лукас хезмәт иткән Гейльсберг замогында астрономик күзәтүләр белән шөгыльләнә башлый.

* Җирнең кояш тирәли әйләнеп йөрүен б. э. кадәр яшәгән [[Аристарх]] әйтә, ул үзе исә үзеннән өч йөз ел элек яшәгән Пифагорчыларга сылтый –— янәсе бу фикерне беренчедән [[Пифагор]]ның укучылары әйткән. Әлбәттә бикШунысы сәер: күренә,шул каявакыт эчендә ул белемнәр кая югалып торган шул вакыт эчендә.? Урта гасырларда гелиоцентризмны “пифагорейское«Пифагор учение”укулары» дип атыйлар. Коперникның “Күк аралары әйләнүе турында” трактатында ([[1543) язылганел|1543]]) нәрсәләрязылганнар [[Птолемей]]лы-[[Аристотель]]ле дөнья картинасына үтергечгаять зур йогынты ясый, шуның белән бергә Урта гасыр күзаллаулар һәм фән системасына китереп суга. Аристотель дөнья картинасын физика, метафизика, теология белән килештерә, ләкин яңа астрономик күренешләрне аңатырга мөмкинлек бирми. Птолемей системасы астрономик күренешләрне аңлатырга ярдәм итә (Ай, планеталар, йолдызлар әйләнүен), ләкин аның математик системасы дини мифология белән ярашмый.

Үзенең төп ачышын –— гелиоцентрик системаны ул 30 ел буе дөньяга чыгарырга читенсенә. Ул китап Коперникның үләренә бер ел кала дөнья күрә һәм бернинди шау-шу куптармый. Чиркәү аны бары 70 ел узгач кына тыелган китаплар исемлегенә кертә. Һәм бу тулысынча [[Галилео Галилей|Галилей]]ның “казанышы”. Телескоп булмауга күрә Коперник йолдызларны мөстәкыйль күк җисемнәре итеп танымый, һәм аларны бик еракта торучы, сферага беркетелгән яктырткычлар, дигән фикерне кабатлый.

* “Күк аралары әйләнүе турында” (1543)