Мәмсә вулысы: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8 |
Гилаев Айнур (бәхәс | кертем) Төзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 1:
{{Административ берәмлек-2
|Төс1 = {{Төс/ССРБ}}
|Татар исеме = Мәмсә вулысы
|Чын исем = {{lang-ru|Мамсинская волость}}
|Ил = [[Россия империясе]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|СССР]], [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы]]
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|region =
|type =
|уровень =
|CoordScale =
|Гимн =
|Статус = [[Вулыс]]
|Регион төре = [[Губерна]], Республика
|Регион = [[Казан губернасы]]
|Башкала = Мәмсә
|ЭреШәһәрләр =
|Нигезләү = [[1860-еллар]]
|Юкка чыгару = 1930 елның [[23 июль|23 июле]]
|Башлык2 =
|Башлык исеме2 =
|ТЭП =
|ТЭП елы =
|ТЭП буенча урын =
|Кеше башына ТЭП =
|Кеше башына ТЭП буенча урын =
|Тел =
|Телләр = [[Татар теле|татар]], [[Рус теле|рус]]
|Халык саны = 22 639 кеше<ref name="ggg">[http://history.org.ua/LiberUA/TerAdmPodSSSR_1926/TerAdmPodSSSR_1926.pdf]</ref>
|Халык саны исәбе елы = 1926
|Халыктан % =
|Халык саны буенча урын =
|Халык тыгызлыгы =
|Халык тыгызлыгы буенча урын =
|Милли состав = [[татарлар]]
|Дини состав =
|Мәйдан =
|Мәйданнан % =
|Мәйдан буенча урын =
|Максималь биеклеге =
|Урта биеклеге =
|Минималь биеклеге =
|Киңлек =
|Озынлык =
|Харита =
|Харита зурлыгы = 350px
|Административ берәмлек харитасы =
|Харита зурлыгы ае =
}}
''' Мәмсә вулысы''' ([[Рус теле|рус.]] '' Мамсинская волость'') — 1860 еллардан [[1930 ел|1930 елга]] кадәр гамәлдә булган [[Казан губернасы|Казан губернасының]] һәм ТАССРның юк ителгән административ-территориаль берәмлеге. [[Казан|Казаннан]] Төньяк-Көнчыгышка 75 чакрым ераклыкта, Татарстанның Төньяк өлешендә урнашкан. Административ үзәк - Мәмсә авылы.
== Тарих ==
Мәмсә вулысы территориясе [[1552 ел|1552 елга]] кадәр [[Казан ханлыгы|Казан ханлыгында]], [[1552 ел|1552 елдан]] [[1708 ел|1708 елга]] кадәр [[Русия патшалыгы]] Казан патшалыгында урнашкан, 1708 елдан 1781 елга кадәр Казан губернасының Казан өязендә, [[1781 ел|1781 елдан]] [[1796 ел|1796 елга]] кадәр [[Казан наместниклыгы|Казан наместниклыгының]] Арча өязендә, 1796 елдан 1860-елларга кадәр Казан губернасының Казан өязендә урнашкан.
1860 елларда Казан өязенең өченче стан составында барлыкка килә. <ref name="kzn">[https://tatarica.org/ru/razdely/istoriya/novoe-vremya/kazanskij-uezd Казанский уезд :: Татарская энциклопедия TATARICA]</ref>
[[1860-еллар]]дан [[1920 ел|1920 елга]] кадәр [[Казан губернасы|Казан губернасының]] [[Казан өязе]] составына керә, [[1920 ел|1920 елның]] [[25 июнь|25 июненнән]] декабрьгә кадәр [[Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы|Татарстан АССР]] [[Арча кантоны|Казан кантонының]] административ-территориаль берәмлеге, 1920 елның декабреннән [[1930 ел|1930 елның]] 23 июленә кадәр [[Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы|Татарстан АССР]] [[Арча кантоны| Арча кантонының]] административ-территориаль берәмлеге булып тора.
Мәмсә вулысы Балтач, Яңа Кишет, Чар өязенең Шеңшә волостьлары, Нократ губернасының Өрҗем өязенә кергән Хлебниково һәм Төрек вулыслары белән чиктәш булган. <ref name="a1910">{{Cite web|url=http://www.etomesto.ru/map-kazan_1910-uezd/#|title=Карта Казанского уезда Казанской губернии 1910 года}}</ref>
[[1930 ел|1930 елда]] Мәмсә вулысы юкка чыгарыла, аның күпчелек территориясе Әтнә һәм Түнтәр районнарына кушыла.
== Административ бүленеш ==
[[1883 ел|1883 елда]] Мәмсә вулысында 19 община, 22 торак пункты (Мәмсә, Сердә, Шурабаш һ.б.) һәм 1462 йорт хуҗалыгы булган. Крестъян җиренең мәйданы 145,6 км², сөрү җирләре 178 км² тәшкил иткән.<ref name="bbb">Волости и важнейшие селения Европейской России : По данным обследования, произведенного стат. учреждениями М-ва вн. дел : Вып. 1 - 8. - СПб. : Центр. статист. комитет, 1880 - 1886. - 8 т.</ref>
[[1890 ел|1890 елда]] вулыста 21 торак пункты һәм 2108 йорт хуҗалыгы булган. Җирнең мәйданы 283 км² тәшкил иткән.<ref name="ama">Волости и гмины 1890 года. - СПб. : Центральный статистический комитет Министерства внутренних дел, 1892. - (Статистика Российской империи). Губернии : I Архангельская - XXV Нижегородская. - 1892. - 380 с. разд. паг. - (Статистика Российской империи; 15).</ref>
[[1897 ел|1897 елда]] вулыста 21 торак пункты,<ref name="ddd">[https://cloud.mail.ru/public/DBDR/6wJXfavaA Список селений Казанской губернии 1908.]</ref> 1914 елда 20 торак пункты, 2843 йорт хуҗалыгы булган. <ref name="a1914">{{Cite web|lang=|url=https://kitap.tatar.ru/ru/dl/nbrt_tatarica_Inv_6466_70|title=Отчет Казанской Уездной Земской Управы о ее действиях с 1-го января 1914 года по 1-е января 1915 года 51 очередному Казанскому Уездному Земскому Собранию.}}</ref>
[[1926 ел|1926 елның]] [[1 гыйнвар|1 гыйнварында]] вулыста 23 авыл җирлеге, 30 торак пункты һәм 4519 йорт хуҗалыгы булган. Вулысның мәйданы 439 км² тәшкил иткән.<ref name="ggg" />
== Халык ==
{| class="wikitable"
|+
|'''1883'''
|'''1885'''
|'''1890'''
|'''1897'''
|'''1914'''
|'''1926'''
|-
|11252
|11847
|12387
|13233
|17109
|22639
|}
[[1883 ел|1883 елда]] халык саны 11252 кеше тәшкил иткән, шул исәптән [[Ир-ат|ир-атлар]] - 5678 җан, [[Хатын-кыз|хатын-кызлар]] - 5574.<ref name="bbb" />
[[1885 ел|1885 елда]] халык саны 11847 кеше тәшкил иткән.<ref name="a1885">[http://old.antat.ru/bigzip/NT2012/8-0057-0060.pdf Занятия крестьянского населения Казанского уезда во второй половине XIX века (по материалам периодической печати)]</ref>
[[1890 ел|1890 елда]] халык саны 12387 кеше тәшкил иткән, шул исәптән [[Ир-ат|ир-атлар]] - 6154 җан, [[Хатын-кыз|хатын-кызлар]] – 6233.<ref name="ama" />
[[1897 ел|1897 елда]] халык саны 13233 кеше тәшкил иткән.<ref name="ddd" />
1914 елда халык саны 17109 кеше тәшкил иткән, шул исәптән [[Ир-ат|ир-атлар]] - 8722 җан, [[Хатын-кыз|хатын-кызлар]] - 8387.<ref name="a1914" />
[[1926 ел|1926 елда]] вулыста 22639 кеше яшәгән.<ref name="ggg" /> Төп милләт: [[татарлар]].<ref name="a1920-25">[http://libweb.kpfu.ru/rare_books/v/XX_century/v7581.pdf Сборник декретов, постановлений, важнейших циркуляров и других материалов в области реализации татарского языка]</ref>
== Авыл хуҗалыгы ==
1914 елда 2843 йортта 2216 ат, 5844 сарык, 209 кәҗә һәм 2712 баш мөгезле терлек; крестьяннар өчен 26804 дисәтинә уңайлы җир исәпләнгән.<ref name="a1914" />
== Шулай ук карагыз ==
* [[Казан өязе]]
* [[Арча кантоны]]
== Сылтамалар ==
* [https://cloud.mail.ru/public/DBDR/6wJXfavaA Список селений Казанской губернии 1908.pdf / Облако Mail.ru]
* [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/9010-vyp-4-gubernii-nizhne-volzhskoy-oblasti-kazanskaya-simbirskaya-saratovskaya-samarskaya-astrahanskaya-1883#mode/inspect/page/22/zoom/6 ГПИБ | Вып. 4. : Губернии Нижне-Волжской области. [Казанская, Симбирская, Саратовская, Самарская, Астраханская]. - 1883.]
* [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/68418-gubernii-i-arhangelskaya-xxv-nizhegorodskaya-1892-statistika-rossiyskoy-imperii-15#mode/inspect/page/183/zoom/7 ГПИБ | Губернии : I Архангельская - XXV Нижегородская. - 1892. - (Статистика Российской империи; 15).]
* [http://history.org.ua/LiberUA/TerAdmPodSSSR_1926/TerAdmPodSSSR_1926.pdf Территориальное и административное деление Союза ССР на 1-е января 1926 г.]
*[https://tatarica.org/ru/razdely/istoriya/novoe-vremya/kazanskij-uezd Казанский уезд :: Татарская энциклопедия TATARICA]
== Чыганаклар ==
# Татар энциклопедия сүзлеге (Татарский энциклопедический словарь, на татарском языке) / Гл. ред. М.Х. Хасанов; Отв. ред. Г.С. Сабирзянов. - Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 2002. - 830 с.: ил. <nowiki>ISBN 5-902375-01-0</nowiki>
# Татар энциклопедиясе : 6 томда / баш мөхәррир М. Х. Хәсәнов. - Казан : Татар энциклопедиясе институты, 2008-. - 27 см.; <nowiki>ISBN 978-5-902375-04-5</nowiki>
# Волости и гмины 1890 года. - СПб. : Центральный статистический комитет Министерства внутренних дел, 1892. - (Статистика Российской империи). Губернии : I Архангельская - XXV Нижегородская. - 1892. - 380 с. разд. паг. - (Статистика Российской империи; 15).
# Волости и важнейшие селения Европейской России : По данным обследования, произведенного стат. учреждениями М-ва вн. дел : Вып. 1 - 8. - СПб. : Центр. статист. комитет, 1880 - 1886. - 8 т. Вып. 4. : Губернии Нижне-Волжской области. [Казанская, Симбирская, Саратовская, Самарская, Астраханская]. - 1883. - VI, 247 с.
# Берстель, К.П. Список селений Казанской губернии : изд. Казан. Губерн. Зем. Управы / К.П. Берстель. - Казань : Типо-лит.И.В.Ермолаевой, 1908 .- 264с.
# Территориальное и административное деление Союза ССР на 1-е января 1926 г. / РСФСР. Нар. комиссариат внутренних дел. Стат. отд. - М. : Изд-во Гл. упр. коммун. хоз-ва НКВД, 1926. -284 с. : ил., табл.. - .
# Адрес-календарь и Справочная книжка Казанской губернии на 1915 год. - Казань : Казан. губ. стат. ком., 1914. -XLIII, 819 с.. –
== Искәрмәләр ==
[[Төркем:Казан губернасы вулыслары]]
[[Төркем:ТАССР]]
[[Төркем:Казан өязе вулыслары]]
[[Төркем:Арча кантуны вулыслары]]
| |||