Wikipedia

Бутан: юрамалар арасында аерма

Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Damir (бәхәс | кертем)
2350 үзгәртергә
кТөзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 1:
{{ДәүләтВМ}}
Бутан (/buːˈtɑːn/; Dzongkha: འབྲུག་ཡུལ་, romanized: Druk Yul [ʈuk̚˩.yː˩]), рәсми рәвештә Бутан Патшалыгы буларак мәгълүм (Dzongkha: འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་, romanized: Druk Gyal Khap) ул Көнчыгыш Һималайяларда диңгезгә чыгуы булмаган дәүләт. "Друк Юл" яки "яшен аждаһасы җире" буларак мәгълүм Бутанга Тибет мәдәнияте һәм Тибет Буддачылыгы гаять зур йогынты ясаган һәм ул Тибет һәм Һиндстан арасында урнашкан. Непал һәм Бангладеш Бутанга якын урнашкан, әмма җир чиге юк. Илнең халык саны 754000-тән артык һәм территориясе 38394 квадрат киломтер (14824 квадрат миль), ул җир мәйданы буенча 133-енче урында һәм халык саны буенча 160-ынчы урында. Бутан конституцион монархия, дәүләт дине булып Ваджраяна Буддачылыгы тора.
'''Бутан Патшалыгы''' (འབྲུག་ཡུལ་ | brug yul | zhuk yü | {{Audio|Bhutan.ogg|тыңларга}}) – [[Азия]]дә [[Гималайлар]]дагы [[дәүләт]], [[Һиндстан]] һәм [[Кытай]] арасында урнашкан. Башкаласы – [[Тхимпху]] шәһәре. Үзисеме – '''[[Друк (мифология)|Друк]] Юл''' яки ''Друк Ценден''- «яшенле аждаһа иле».
 
'''Бутан''' – шулай ук, Һиндстанның [[Көнбатыш Бенгалия]] штатындагы, үзәге [[Калимпонг]] булган чиктәш территориянең тарихи атамасы. Бу территорияне Бутаннан конфликтлар нәтиҗәсендә [[XIX гасыр]]да инглизләр тартып ала.
 
Бер версия буенча «Бутан» атамасы ''Бху-Уттан'' (Bhu Uttan) дигән сүздән алынган, ул [[санскрит]] теленнән тәрҗемәдә «таулык» яки «таулы ил» дигәнне аңлата. Башка версия буенча, ил атамасы «[[Тибет кырые]] (ахыры)» яки «Тибет көньягы» дигәнне аңлатучы ''Бхот-Ант'' (Bhots-ant) сүзеннән килеп чыккан.
 
Көнбатышта Бутан Патшалыгы [[Сикким]] дигән һинд штаты белән ([[1975 ел]]га кадәр ул мөстәкыйль патшалык була), көнчыгышта [[Аруначал-Прадеш]] штаты, көньякта күп еллык ватандашлар сугышы баручы [[Ассам]] штаты, көньяк-көнбатышта Көнбатыш Бенгалия белән чиктәш.
 
=== Мәйданы ===
Бутан территориясе 47 000 кв. км алып тора.
 
=== Төп шәһәрләр, административ бүленеш ===
Башкаласы — Тхимпху (27 мең кеше). Административ мөнәсәбәттә ил 8 провинция (дзонгтан) тора.
 
== Дәүләт төзелеше ==
Бутан — чикләнгән [[монархия]]. Дәүләтнең башы — патша Джигме Кхесар Намгьял Уангчук .
 
== Табигате ==
 
=== Рельеф ===
Ил Көнчыгыш [[Гималайлар]]<nowiki/>ның көньяк өлешен алып тора, иң югары нокта — Джомолхари (7314 м) тавы.
 
=== Геологик төзелеше һәм файдалы казылмалары ===
Илнең җире эчендә кальций карбиды, гипс запаслары бар.
 
=== Климат ===
Бутанның климаты муссонлы, күбесенчә дымлы, тропик, югары билбауда — салкын.
 
=== Эчке сулар ===
Брахмапутра елгасы бассейны.
 
=== Туфраклар һәм үсемлекләр ===
Яфраклы мәңге яшел һәм яфрак коя торганнар хөкем сөрә. 4000 м дан югарырак югары тау болыннары бар; мәңге карларның массивлары һәм бозлыклар бар.
 
=== Хайваннар дөньясы ===
Имезүчеләрдән филләр, мөгезборыннар, юлбарслар, леопардлар, пантералар, кыргый үгезләр, маймыллар, мускус боланнары, [[Гималайлар]] аюлары, төлкеләр бар.
 
== Халкы һәм теле ==
Халкы 758 288 кеше. Этник төркемнәр: бхотлар — 50%, непаллылар — 35%. Телләр: дзонгха тибет диалекты (дәүләт теле), гурунг.
 
== Дин ==
Бутанда Ваджраяна Буддачылыгы, Һинд дине, Бон, Христианлык, Ислам һәм башка диннәр таралган.
[[2009 ел]]га кадәр Бутанның дәүләт дине булып [[буддачылык]] исәпләнгән. [[2009 ел]]да кабул ителгән конституция буенча, ил гражданнарына дин тоту иреге гарантияләнә. Бутан короле (''2006 елдан'') {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жигме Кхесар Намгьял Вангчук|Жигме Кхесар Намгьял Вангчук|en|Jigme Khesar Namgyel Wangchuck}} буддачылык тарафдары, шул ук вакытта башка диннәр вәкилләренең дә яклаучысы дип санала<ref>[https://www.nationalcouncil.bt/assets/uploads/docs/acts/2017/Constitution_of_Bhutan_2008.pdf The Constitution of The Kingdom of Bhutan]{{ref-en}}</ref>. Махаяна буддизмының лама төре (дәүләт дине) — 75 %, [[Һинд дине|индуизм]] — 25 %. Бутан халкының 75 % ы — дәүләт дине булган [[буддачылык]], 22 % ы — [[һинд дине]] тарафдарлары, 2 % ы — халык диненә табынучылар һәм 1 % ы — башка диннәр (''[[христианлык]], [[ислам]]'') вәкилләре.
* [[Бутанда Һинд дине]]
* [[Бутанда ислам]]
 
== Кыскача тарихи тасвирлама ==
[[Һиндстан]]<nowiki/>да төпләнеп калып, инглиз колонизаторлары Бутан өстеннән контроль куйганнар. Ил Һиндстаннан бәйсезлекне 1949 елда алган. 1954 елда Бутанда үз парламент барлыкка килгән.
 
== Кыскача икътисади тасвирлама ==
Бутан — аграр ил. Тау җир эшкәртү (бөртеклеләр, манго, ананаслар, цитруслар); тау көтүчелеге, тауларда урман кисүе. Авыл хуҗалыгы чималы эшкәртү һәм тау файдалы казылмалар предприятиеләр. Үзлектән ясап һөнәр тукымалар, келәмнәр, салкын корал ясау; нәфис металлар, агачлар эшкәртү. Экспорт: агач, фрукт консервалары, күмер, мускус, лак, балавыз, графит, фил сөяге. Чит ил туризмы, почта маркалары сату.
 
Акча берәмлеге — нгултрум (шулай ук Һиндстан рупиясе дә йөри).
 
== Кыскача мәдәният тасвирламасы ==
 
=== Сәнгать һәм архитектура ===
Илдә буддизм монастырьлары бар.
 
''Тхимпху.''
 
Иң эре монастырьлар һәм патша сарае. ''Пунакха'' (элеккеге җәй башкаласы). Иске патша сарае.
 
== Чыганаклар ==
Энциклопедический справочник "Все страны мира", Издательство "ВЕЧЕ", 2003.
== Искәрмәләр ==
{{Искәрмәләр}}
{{Азия дәүләтләре}}
 
[[Төркем:Бутан]]
[[Төркем:Конституцион монархияләр]]
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Бутан