Алтай теле: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Төзәтмә аңлатмасы юк |
Төзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 6:
Элеккедән көньяк- һәм төнья-алтай телләре бер тел - алтай теле дип саналган. Ләкин, хәзерге заман [[төрки телләр]] квалификациясе буенча, алар ике аерым тел булып саналалар. Хәлне рәсми рәвештә аерым көньяк һәм төньяк сөйләмнәрне [[Рәсәй]]нең әзсанлы халыкларның (кумандин, челкан һәм тубалар) аерым телләре итеп тану катлауландыра.
[[Бөтенрәсәй 2002 ел халык санын алу]] мәгълүматлары буенча, Рәсәйдә 65 534 кеше алтай телен белүләре турында әйтә<ref>[http://perepis2002.ru/index.html?id=44 Всероссийская перепись населения 2002 года. Том 13. «Коренные малочисленные народы Российской Федерации»]</ref>. Бәяләүләр буенча, аларның ун меңе төньяк-алтай сөйләмнәрендә,
Көньяк Алтай телендә 4 сөйләм бар:
Юл номеры - 14:
* [[теленгит сөйләме]] — [[теленгитлар]] теле;
* [[тубалар сөйләме]] (туба, дьиш/йыш) — төньяк-алтай теле белән арадаш.
Һәрбер сөйләмне ничә кеше белүе турында төгәл мәгълүмат юк. Якынча бәяләүләр буенча, соңгы өч сөйләмнең һәркайсысында 3 мең тирәсе кеше сөйләшә. Башкалар төп алтай телендә сөйлиләр.
[[Кытай]]да [[Канас күле]] янында, сөйләшүчеләр теленгитлар һәм синцзян кыргызларына максималь якын булган, көньяк-алтай теленә якын диалектлар очрый.
«-z-» урынына интервокаль «-j-» булуы сәбәпле, көньяк-алтай теленең хакас телләренә керүе шикле, ул [[кыргыз-кыпчак телләре|кыргыз-кыпчак теле]] булырга кирәк.
Имлялары өстәмә {{unicode|[[Ҥ]], [[Ј]], [[Ӧ]], [[Ӱ]]}} хәрефләре белән [[кириллица]] ниезендә. 1840 еллардан кириллица нигезендәге имля үсеш ала, ә 1928-1938 елларда [[латин имлясы]] кулланыла, ә аннан соң яңадан кириллица.
XIX гасырның язма һәйкәлләре - алтай-ойротларны христианлаштыру вакытында булдырылган инҗил текстларының, изгеләр кыйссалары, догалыкларның тәрҗемәләре. [[1869 ел|1869 елда]] [[Казан|Казанда]] алтай теленең төгәл грамматикасы басыла; 1884 елда - сүзлеге<ref name="Krugosvet" />. В развитии литературного языка сыграло роль творчество писателя-просветителя [[Чевалков, Михаил Васильевич|М. В. Чевалкова]]<ref>[http://etheo.h10.ru/alto01.htm Проект ETHEO]</ref>.
Әдәби тел алтай диалектына нигезләнә. Октябрь инкыйлабына кадәр, әдәби тел, хәзерге вакытта региональ әдәби тел функциясен башкаручы, телеут диалекты үзенчәлекләренә нигезләнгән.
Алтай телендә «[[Алтайдыҥ чолмоны]]» [[газит|газиты]] чыгарыла
| |||