Шамил Усманов: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
TimmingBot (бәхәс | кертем)
Typo fixing, replaced: “ → « (20), ” → » (20) using AWB
Рашат Якупов (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 1:
{{Шәхес
{{Викиләштерү}}
| исем = Шамил Усманов
| рәсем =
| рәсем_зурлыгы =
| alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу-->
| рәсем язуы =
| тулы исем = Шамил Хәйрулла улы Усманов
| һөнәр =
| туу датасы = [[1898 ел|1898 елның]] [[26 декабрь|26 декабре]]
| туу җире = [[Пенза өлкәсе|Пенза өлкәсенең]] Кузнецк районы Пәндәлгә авылы
| гражданлык =
| милләт =
| үлем датасы = [[1937 ел|1937 елның]] [[3 декабрь|3 декабре]]
| үлем җире = [[Казан]]
| әти =
| әни =
| ир =
| хатын =
| балалар =
| бүләк һәм премияләр =
| сайт =
| башка мәгълүмат =
}}
'''Шамил Хәйрулла улы Усманов''' ([[1898 ел|1898 елның]] [[26 декабрь|26 декабре]] — [[1937 ел|1937 елның]] [[3 декабрь|3 декабре]]) — [[татар]] [[язучы]]сы, драматург, җәмәгать эшлеклесе, гражданнар сугышы герое, СССР Язучылар берлеге әгъзасы.
 
КүренеклеУл язучы, җәмәгать эшлеклесе, гражданнар сугышы герое Шамил Хәйрулла улы Усманов[[1898 ел|1898 елның]] [[26 декабрь|26 декабрендә]] Саратов губернасының Кузнецк өязе Анненково волосте (хәзерге [[Пенза өлкәсе|Пенза өлкәсенең]] Кузнецк районы) Пәндәлгә (Пенделки) авылында мөгаллим гаиләсендә туа. [[1906 елдаел]]да аның әтисе, гаиләсен ияртеп, башта [[Әстерхан]] шәһәренә, аннары, берничә ел анда торганнан соң, Оренбургтагы[[Оренбург]]тагы «Хөсәения» мәдрәсәсенә эшләргә күчә. Шамил шунда мәдрәсәнең урта сыйныфын, аннары [[1914 елдаел]]да һөнәр училищесын тәмамлап, Февраль инкыйлабына кадәр Акчуриннарның Сембер губернасындагы Гуревка туку фабрикасында слесарь булып эшли. [[1917 елдаел]]да ул партия сафына баса һәм партия оешмасының карары буенча Сызрань тимер юл депосына эшкә күченә. Шул ук елның ноябрендә Казан хәрби округы Ш.Шамил Усмановка фронтовик солдатлардан һәм эшчеләреннән кызыл гаскәр отрядлары оештыру бурычын йөкли. Ш.Шамил Усманов җитәкчелек иткән бу гаскәри часть [[1918 ел|1918 елның]] маенда Көнчыгыш фронтка җибәрелә һәм, башта Оренбургтагы[[Оренбург]]тагы татар-башкорт гвардиячеләре белән, аннары Актүбә шәһәрендәге әсир венгр, поляк һәм немец үзиреклеләре белән бергә кушылып, «Өченче Интернационал легионы» дигән исем астында Актүбәдән Оренбургка кадәр сугышчан юл уза һәм [[1919 ел|1919 елның]] [[22 гыйнвар|22 гыйнварында]] Оренбург шәһәрен Дутов бандаларыннан азат итә. Бу героик поход вакытында Ш.Шамил Усманов, Интернационал легионының комиссары буларак, үзен оста һәм батыр хәрби начальник итеп таныта. 1919 елның мартында республика Хәрби-революцион советы Ш.Шамил Усмановны яңа төзелә торган Беренче Идел буе татар бригадасына комиссар итеп билгели. Бригада төзүне уңышлы башкарып чыккач, шул ук елның октябреннән ул Үзәк мөселман хәрби коллегиясенең политик бүлеге начальнигы итеп раслана һәм бу хезмәтен коллегия яшәүдән туктаганчы дәвам иттерә. 1920–1925[[1920 ел|1920]]—[[1925 ел|1925]] еллар арасында Ш.Усманов Төркстан фронты Хәрби–революцион советы әгъзасы, Татарстан Республика Революцион комитеты сәркатибе, Казандагы Уналтынчы мөселман пехота курсларында политбүлек начальнигы һәм Берләшкән татар-башкорт хәрби мәктәбе комиссары кебек җаваплы вазифаларны башкара. Шул чорда аңа дивизия комиссары дигән хәрби исем бирелә. [[1925- ел|1925]]—[[1926 ел|1926]] елларда Ш.Шамил Усманов Мәскәүдә Хәрби академия каршындагы курсларда укый, аннары, Ташкентка[[Ташкент]]ка җибәрелеп, Көнчыгышны өйрәнү институтының хәрби курсларында политбүлек начальнигы булып хезмәт итә. [[1927 елдаел]]да Шамил Ш.Усманов Хәрби хезмәттән отставкага чыга һәм радиостанция төзү буенча республика халык Комиссарлары Советының махсус вәкиле булып эшләгәннән соң, [[1930 елданел]]дан башлап тулысынча әдәби иҗат эшенә күчә.
 
Шамил Усманов әдәбият мәйданына турыдан-туры гражданнар сугышы эченнән, совет хөкүмәте өчен үз-үзен аямыйча көрәшкән кызыл гаскәр арасыннан күтәрелеп чыккан язучыларның берсе. Аның тәүге иҗат тәҗрибәләреннән булган «Канлы көннәрдә» һәм «Беренче адым» драмалары сугышның иң кызган чорында [[1919 елдаел]]да языла һәм кулъязма хәлендә фронт сәхнәләрендә уйналып йөри.
1920 еллардан башлап Ш.Усманов проза жанрында актив иҗат итә. Әсәрләре нигездә инкыйлаб, гражданнар сугышы, совет хөкүмәте өчен көрәш тематикасын киң яктыртуы белән характерлы. «Ил кызы» (1923), «Краском мәхәббәте» (1923), «Өч снаряд белән», «Бирегез тупны кире!», «Ай чыкканчы», «Зур түрә» (дүртесе дә 1927 елда язылган), «Идел буйлап» (1929), «Көчле мандат» (1929) кебек хикәяләр әнә шундыйлардан. Әдипнең бер төркем хикәяләрендә инкыйлабка кадәрге эшчеләр тормышы сурәтләнә, гади хезмәт кешеләренең гаделлеккә, бердәмлеккә омтылулары, эшчеләр арасында милләтара дуслык мөнәсәбәтләре урнаша һәм ныгый баруы хакында сөйләнә («Эшче кызы Нина», 1922; «Фабрика анасы», 1926, «Таң», 1927; «Тиң түгелләр», 1927 һ.б.)
 
Ш.Усманов 1923–1925 еллар арасында үзенең зур әсәре – «Легион юлы» («Тургай далаларында») исемле дилогиясе өстендә эшли.
[[1920-еллар|1920 еллардан]] башлап Ш.Шамил Усманов проза жанрында актив иҗат итә. Әсәрләре нигездә инкыйлаб, гражданнар сугышы, совет хөкүмәте өчен көрәш тематикасын киң яктыртуы белән характерлы. «Ил кызы» ([[1923 ел|1923]]), «Краском мәхәббәте» ([[1923 ел|1923]]), «Өч снаряд белән», «Бирегез тупны кире!», «Ай чыкканчы», «Зур түрә» (дүртесе дә [[1927 елдаел]]да язылган), «Идел буйлап» ([[1929 ел|1929]]), «Көчле мандат» ([[1929 ел|1929]]) кебек хикәяләр әнә шундыйлардан. Әдипнең бер төркем хикәяләрендә инкыйлабка кадәрге эшчеләр тормышы сурәтләнә, гади хезмәт кешеләренең гаделлеккә, бердәмлеккә омтылулары, эшчеләр арасында милләтара дуслык мөнәсәбәтләре урнаша һәм ныгый баруы хакында сөйләнә («Эшче кызы Нина», [[1922 ел|1922]]; «Фабрика анасы», [[1926 ел|1926]], «Таң», [[1927 ел|1927]]; «Тиң түгелләр», [[1927 ел|1927]] һ.б.)
Ш.Усманов маҗара жанрында язылган һәм укучылар арасында популярлык казанып, заманында төрле телләргә тәрҗемә ителгән «Памирдан радио» (1925) исемле хыялый повесте да бар.
 
Драматург буларак, әдип 1932 елда үзенең җитлеккән сәхнә әсәрләреннән «Кичеккән фәрман» исемле пьесасын яза. 1934–1935 елларда ул Татар дәүләт академия театры сәхнәсендә уңыш белән бара.
Ш.Шамил Усманов 1923–1925[[1923 ел|1923]]—[[1925 ел|1925]] еллар арасында үзенең зур әсәре «Легион юлы» («Тургай далаларында») исемле дилогиясе өстендә эшли.
Шамил Усманов татар әлифбасын үзгәртеп кору, интернационал тел – эсперантоны популярлаштыру, республикада радиолаштыру эшләрен киңәйтү кебек иҗтимагый тормыш мәсьәләләренә һәм әдәбият–сәнгатьнең актуаль проблемаларына багышланган мәкаләләре белән дә 20-30нчы еллар татар публицистикасында күренекле урын тота.
 
Ш.Усманов 1937 елның 3 декабрендә Казанда вафат була.
Ш.Шамил Усманов маҗара жанрында язылган һәм укучылар арасында популярлык казанып, заманында төрле телләргә тәрҗемә ителгән «Памирдан радио» ([[1925 ел|1925]]) исемле хыялый повесте да бар.
 
Драматург буларак, әдип [[1932 елдаел]]да үзенең җитлеккән сәхнә әсәрләреннән «Кичеккән фәрман» исемле пьесасын яза. 1934–1935[[1934 еллардаел|1934]]–[[1935 ел]]ларда ул [[Камал театры|Татар дәүләт академия театры]] сәхнәсендә уңыш белән бара.
 
Шамил Усманов татар әлифбасын үзгәртеп кору, интернационал тел эсперантоны популярлаштыру, республикада радиолаштыру эшләрен киңәйтү кебек иҗтимагый тормыш мәсьәләләренә һәм әдәбият–сәнгатьнең актуаль проблемаларына багышланган мәкаләләре белән дә 20-30нчы еллар татар публицистикасында күренекле урын тота.
 
Ш.Шамил Усманов [[1937 ел|1937 елның]] [[3 декабрь|3 декабрендә]] Казанда[[Казан]]да вафат була.
 
== Сылтамалар ==
* [http://kitap.net.ru/usmanov.php Татар электрон китапханәсе]
 
[[Төркем:Татар язучылары]]
[[Төркем:Татар драматурглары]]
[[Төркем:Татар каһарманнары]]
{{DEFAULTSORT:Усманов, Шамил}}